Porost islandzki – właściwości lecznicze i praktyczne zastosowanie

Porost islandzki (Cetraria islandica), znany także jako płucnica i tarczownica islandzka, to jeden z najbardziej wartościowych dla człowieka przedstawicieli porostów. Jest wykorzystywany w ziołolecznictwie i służy do produkcji konwencjonalnych leków. Porost islandzki zwalcza kaszel i ból gardła, a to tylko nieliczne przykłady zastosowań. Na co jeszcze pomaga?

Porost islandzki – co to jest?

Wbrew często powielanej opinii porost islandzki to nie roślina. Jak wskazuje pierwszy człon nazwy, gatunek reprezentuje grupę porostów, czyli organizmów, które powstały na skutek symbiozy samożywnych glonów i cudzożywnych grzybów. Z ich pożytecznego działania korzysta człowiek – są wykorzystywane jako naturalne leki i kosmetyki. O leczniczych właściwościach porostów wspomniano w polskiej literaturze z XVIII w., tj. w „Historia naturalis curiosa regni Poloniae”. 

Najpopularniejszy jest porost islandzki, który występuje na kilku kontynentach, poza Afryką i Antarktydą. Porasta więc nie tylko Islandię. Można go spotkać także w Polsce, ale to gatunek bardzo rzadki. Widnieje na „Czerwonej liście roślin i grzybów Polski” jako narażony na wymarcie. W krajach północy przez wieki wykorzystywano go jako pożywienie. W Laponii (i nie tylko) stosowano go do wypieku chleba. W Rosji służył do wyrobu syropu przypominającego melasę. Porost islandzki opisał oraz sklasyfikował szwedzki przyrodnik i lekarz Karol Linneusz. Gatunek do dziś ma duże znaczenie w służbie człowiekowi. Na co stosuje się porost islandzki?

Tarczownica – zawartość związków aktywnie czynnych

Porost jest skarbnicą związków aktywnie czynnych, z czego najbardziej dobroczynne grupy to polisacharydy i depsydony.

Porost islandzki – właściwości lecznicze

Porost islandzki jest wykorzystywany zarówno w medycynie ludowej (zwłaszcza w północnej Europie), jak i w medycynie konwencjonalnej. Wzmacnia organizm, zapobiega chorobom i pomaga je zwalczać. Dawniej był powszechnym lekiem na gruźlicę, dziś jego znaczenie w tym obszarze zmalało. Domowe sposoby na ból gardła obejmowały m.in. spożywanie plechy i płukanie jamy ustnej. Badania naukowe potwierdziły te ostatnie właściwości. Jak dokładnie działa porost islandzki?

• Posiada właściwości bakteriobójcze (jest skuteczny m.in. przeciw Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Aeromonas hydrophila, Bacillus cereus, Bacillus subtilis, Pseudomonas aeruginosa i Listeria monocytogenes), przeciwzapalne, przeciwwirusowe i dezynfekcyjne. Dlatego tarczownica jest często stosowana przy zapobieganiu i leczeniu różnorodnych infekcji oraz stanów zapalnych. Pomaga przy przeziębieniu, anginie i grypie. Zawarte w surowcu depsydony nazywane są „miękkimi antybiotykami”.
• Zwalcza kaszel, jest nieoceniony przy infekcjach górnych dróg oddechowych. Zawarte w nich polisacharydy wpływają na redukcję suchego kaszlu. 
• Warto go stosować, gdy odczuwamy ból gardła przy przełykaniu. Porost islandzki na gardło to dobra alternatywa lub uzupełnienie dla szałwii.
• Pomaga na problemy ze głosem. Leki na chrypkę często zawierają płucnice w składzie.
• Osoby narażone na silne obciążenie strun głosowych powinny korzystać z tabletek i cukierków z porostu islandzkiego.
• Działa osłonowo na śluzówkę, dlatego w szczególności powinny stosować go osoby palące papierosy oraz wystawione na działanie pyłów.
• Wspomaga pracę układu pokarmowego. Niweluje zaparcia i wzdęcia. Łagodzi niestrawności. Pobudza wydzielanie śliny i soku żołądkowego. Przyśpiesza trawienie. Dlatego porost islandzki może ułatwiać odchudzanie, ale nie przyczynia się bezpośrednio do gubienia masy ciała.
• Ma działanie przeciwwymiotne (właściwość jednego ze składników – kwasu protocetrarowego). Łagodzi objawy choroby lokomocyjnej.
• Wykazuje właściwości antynowotworowe.

Tarczownica islandzka – zastosowanie w kosmetyce

Tarczownica islandzka jest stosowana również zewnętrznie. Pomaga na niekorzystne zmiany dermatologiczne i sprawdza się jako kosmetyk. Dzięki właściwościom przeciwzapalnym i dezynfekcyjnym oczyszcza skórę, łagodząc trądzik i zapobiegając wypryskom. Stosuje się ją na liszaje oraz łuszczycę. Chroni skórę po oparzeniach. W przemyśle kosmetycznym jest składnikiem m.in. past do zębów, żeli, kremów do cery trądzikowej, płynów do płukania ust oraz płynów do higieny intymnej. Roztwory (np. napary) z płucnicy nadają się jako płukanki do włosów. Ograniczają łamliwość i nadmierne wypadanie. Stosowane na skórę oczu ograniczają stany zapalne, łzawienie i opuchlizny.

Porost islandzki – „zioła” wykorzystywane w kuchni?

Dzisiaj znaczenie porostu islandzkiego jako rośliny jadalnej jest dużo mniejsze niż przed wiekami.  W Norwegii i Szwecji w czasach głodu mielono go, dodawano do mąki, sporządzano kleiki i kasze. Był nazywany m.in. „mchem chlebowym”. Plechę dodawano także do ziemniaków i ziaren zbóż. W Laponii jest do tej pory traktowany jako pożywienie. W innych rejonach bywa sporadycznie wykorzystywany w kuchni wegetariańskiej i wegańskiej. Służy przede wszystkim jako dodatek do mąki, z której piecze się chleb. Porost islandzki ma gorzkawy smak. W krajach skandynawskich stanowi również dodatek do karmy dla zwierząt.

Jak stosować porost islandzki?

Porostu nie można zbierać z miejsc naturalnych w Polsce, gdyż objęty jest ochroną gatunkową. Dlatego suplement diety trzeba kupić. 

• Porost islandzki może mieć formę suszu, z którego przyrządza się napar. Surowiec stanowią całe lub pocięte plechy (nazywane Lichen islandicus).
• Dużą popularnością cieszą się także gotowe produkty, np. syrop na kaszel i pastylki do ssania. W szczególności zaleca się je stosować przy infekcjach dróg oddechowych. 
• Dawkowanie zawsze należy opierać o instrukcje opracowane przez producenta.
• W sprzedaży dostępne są również produkty higieniczne oparte na bazie porostu islandzkiego, np. pasty do zębów.

Porost islandzki – przeciwwskazania

Porost islandzki nie jest zalecany dla dzieci poniżej 12 roku życia. Należy korzystać z niego ostrożnie, jeśli borykamy się z przewlekłymi chorobami i przyjmujemy leki. Substancje aktywnie czynne zawarte w suplemencie mogą wchodzić z nimi w interakcję lub zmniejszać ich wchłanianie. W takich przypadkach zaleca się skonsultować stosowanie z lekarzem. Jeśli nie ma obiekcji, suplementy z porostem stosuje się nie wcześniej niż dwie godziny po aplikacji leku. 
Porost islandzki może wywoływać uczulenie, np. alergię skórną. Nie jest to zjawisko częste, ale podobnie jak w przypadku innych „ziół”, nie można go wykluczyć. W przypadku wystąpienia nadwrażliwości należy zrezygnować z kuracji. Porost islandzki a alkohol to również niekorzystne połączenie. Przeciwwskazanie stanowią również wrzody żołądka i dwunastnicy.

Porost islandzki a ciąża i karmienie piersią

Porost islandzki w ciąży lub podczas karmienia piersią to temat niejednoznaczny. W przypadku rozważania wewnętrznego stosowania suplementu (np. picia naparu czy syropów) należy skonsultować się z lekarzem. Nie ma badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania w przypadku tych dwóch wyodrębnionych grup. Dlatego nie można jednoznacznie stwierdzić, że jest bezpieczny lub niebezpieczny. Zawsze należy zachować ostrożność.

Gdzie kupić porost islandzki?

Porost islandzki jest łatwo dostępny w różnorodnej formie w sklepach online lub stacjonarnych z suplementami diety, w aptekach oraz w sklepach ze zdrową żywnością.

Gdzie rośnie porost islandzki?

Porost islandzki najczęściej występuje w suchych lasach sosnowych. Można go spotkać także w Polsce, ale objęty jest ochroną gatunkową, więc nie można go zrywać.

Czy porost islandzki pomaga na żołądek?

Tak, porost islandzki zwalcza niestrawności, przyspiesza trawienie i zwiększa wydzielanie soku żołądkowego. W rezultacie sprawdza się w różnorodnych schorzeniach i nieżytach żołądka.

Tarczownica islandzka – podsumowanie

Tarczownica islandzka należy do najcenniejszych darów natury. Wspomaga organizm na wielu polach, w szczególności dotyczy to układu oddechowego i pokarmowego. Z jej dobrodziejstwa korzystają m.in. leki na ból gardła i leki na kaszel. Sprawdza się jako naturalny kosmetyk. Jednakże należy stosować porost ostrożnie, a w razie wątpliwości zawsze lepiej omówić to z lekarzem.

Źródła

1. Matwiejuk A.; Porosty i ich właściwości lecznicze; Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych. T57; 2008; Str: 85-91.
2. Studzińska-Sroka E., Bylka W.; Porost islandzki – związki czynne, aktywność biologiczna; Farmaceutyczny Przegląd Naukowy; 7/2010; Str: 23-27.
3. Smolińska D.; Tajer A.; Stebel A.; Współczesne spojrzenie na właściwości lecznicze płucnicy islandzkiej Cetraria islandica (L.) Ach.; Annales Academiae Medicae Silesiensis, Str: 56-63.
4. Kędzia A.; Aktywność preparatu Pectosol wobec bakterii beztlenowych powodujących zakażenia dróg oddechowych; Postępy Fitoterapii 2/2008, s. 76-80.