Statyny a seniorzy - jak je stosować bezpiecznie?

Statyny to grupa leków obniżająca poziom cholesterolu. W związku ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych u osób starszych, bardzo często przyjmowane są przez tę grupę pacjentów. Niestety wraz z wiekiem rośnie też ryzyko wystąpienia efektów ubocznych. Dowiedz się, jak bezpiecznie stosować statyny u seniorów!

Co to są statyny? Substancja i działanie

Statyny to grupa leków, które pomagają obniżyć poziom cholesterolu LDL we krwi. Ten rodzaj cholesterolu często określa się jako „zły cholesterol”. Jego wysoki poziom jest potencjalnie niebezpieczny, ponieważ może prowadzić do stwardnienia ścian i zwężenia tętnic (miażdżyca) oraz chorób układu krążenia. Statyny przepisuje się w prewencji wtórnej, kiedy choroba już wystąpiła, w celu minimalizowania jej skutków lub w prewencji pierwotnej, aby zapobiec powstawaniu choroby. Często przyjmowane statyny to: atorwastatyna, rosuwastatyna i simwastatyna.

Sprawdź też, czy jest dobry cholesterol HDL.

Statyny przepisywane są coraz częściej. W ciągu ostatnich dziesięciu lat częstość przepisywania tej grupy leków wzrosła ponad dwukrotnie. Przeważnie przyjmują je osoby w bardzo zaawansowanym wieku. Przedstawiamy odpowiedzi na najczęstsze pytania  dotyczące stosowania statyn u seniorów.

Jak działają statyny?

Statyny hamują enzym reduktazę HMG-CoA, który odpowiada za biosyntezę cholesterolu w organizmie. Sam cholesterol jest między innymi ważnym składnikiem błon komórkowych. Jednak jego duża ilość we krwi, zwłaszcza cholesterolu LDL, szkodzi naczyniom krwionośnym. Hamowanie enzymu sprawia, że komórki wątroby (hepatocyty) produkują więcej receptorów LDL, które z kolei mogą wchłonąć więcej cholesterolu z krwi do komórki. W wyniku tego procesu ilość cholesterolu we krwi spada.

Wysoki cholesterol – dowiedz się wszystkiego, co powinieneś o nim wiedzieć.

Czy istnieją naturalne statyny? Gdzie można je znaleźć?

Naturalne statyny, chociaż w niskim stężeniu, znajdują się w produktach takich jak  awokado, czosnek i siemię lniane. Niektóre naturalne statyny, jak  lowastatyna i kompaktyna, produkuje się w warunkach laboratoryjnych przez grzyby Aspergillus. Ich działanie jest jednak znacznie słabsze od statyn syntetycznych.

Statyny - rano czy wieczorem należy je przyjmować?

Cholesterol produkowany jest głównie w okresie niejedzenia. W związku z tym zaleca się przyjmowanie statyn przed pójściem spać, aby zapewnić ich najlepsze działanie w okresie produkcji cholesterolu. Jednak badania metabolizmu wykazały, że tylko statyny z krótkim okresem półtrwania, tj. fluwastatyna i lowastatyna, powinny być przyjmowane przed pójściem spać. Pozostałe mają stężenie na poziomie terapeutycznym przez 24 godziny.

Czy statyny są niebezpieczne?

Statyny mogą wywoływać skutki uboczne lub powodować niedobór koenzymu Q10. Mogą również wpływać na funkcjonowanie nerek, a także kwestie związane z niedoborem witaminy D. Poniżej rozprawiamy się ze wszystkimi zagrożeniami płynącymi ze stosowania tej grupy leków na cholesterol u seniorów.

Statyny - skutki uboczne

• Ból i uszkodzenie mięśni - jest to jeden z najczęstszych efektów ubocznych stosowania statyn. Ryzyko wystąpienia uszkodzenia mięśni w przebiegu przyjmowania tej grupy leków wynosi około 10-15% i rośnie wraz z wiekiem. Objawy to: ból, zmęczenie lub osłabienie mięśni. Bardzo rzadko statyny mogą powodować zagrażające życiu uszkodzenie mięśni zwane rabdomiolizą.
• Uszkodzenie wątroby - czasami stosowanie statyn może powodować wzrost poziomu enzymów wątrobowych. Jeśli jest on niewielki, można kontynuować przyjmowanie leku. W sporadycznych przypadkach jeśli wzrost enzymów jest znaczny, konieczne może być wypróbowanie innej statyny.
• Statyny a cukrzyca - poziom cukru we krwi (glukozy) może wzrosnąć podczas przyjmowania statyn, co może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2. Ryzyko jest jednak niewielkie.
• Statyny a demencja - czasami może wystąpić zaburzenie pamięci lub splątanie. Te działania niepożądane ustępują po zaprzestaniu przyjmowania leku. Inne badania pokazały, że osoby przyjmujące statyny nie mają większego ryzyka zachorowania na otępienie.

Czynniki ryzyka  wystąpienia efektów ubocznych podczas stosowania leków to:

• duże dawki statyn,
• płeć żeńska,
• wiek > 80 lat,
• choroby wątroby lub nerek,
• niedoczynność tarczycy lub choroby nerwowo-mięśniowe, w tym stwardnienie zanikowe boczne (ALS).

Niektóre leki, np. nasercowe, mogą wchodzić w interakcje ze statynami.

Statyny a nerki

Osoby z przewlekłą chorobą nerek i z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym odnoszą korzyści z leczenia statynami, biorąc pod uwagę poziom lipidów i ryzyko chorób naczyń. Nie obserwuje się jednak wyraźnego związku  ze zmniejszeniem śmiertelności. Tej grupy leków nie zaleca się u osób dializowanych. Terapia silnymi statynami może zwiększać ryzyko ostrej niewydolności nerek u pacjentów bez chorób nerek. Z tego powodu niektórzy lekarze rekomendują rozpoczynanie leczenia statynami od średniej dawki i jej stopniowe zwiększanie.

Sprawdź, jakie są zioła obniżające cholesterol.

Czy statyny wpływają na koenzym Q10?

Koenzym Q10, czyli CoQ10, to substancja, którą organizm ludzki wytwarza naturalnie. Komórki wykorzystują go do generowania energii. CoQ10 działa również jako silny przeciwutleniacz, pomagający zwalczać wolne rodniki uszkadzające komórki i DNA. Jednak wraz z wiekiem organizm produkuje coraz mniejszą ilość tego związku. Q10 sam w sobie oddziałuje terapeutycznie w przypadku chorób serca. Osoby z pewnymi schorzeniami, w tym cukrzycą, chorobą Parkinsona i problemami z sercem, mają zwykle niski poziom CoQ10.

Wszystkie statyny, oprócz enzymu reduktazy HMG-CoA, hamują biosyntezę koenzymu Q10. Stopień redukcji Q10 zależy od dawki leku. Niektórzy lekarze zalecają jednoczesne podawanie Q10 podczas leczenia statynami. Chociaż część badań wskazuje pozytywne skutki suplementacji CoQ10, obecnie ta suplementacja nie jest jednak rutynowo rekomendowana. 

Witamina D a zażywanie statyn przez osoby starsze

Niektóre badania wskazują również na konieczność suplementacji witaminy D podczas przyjmowania statyn u starszych osób. Seniorzy z niedoborem witaminy D mają większe ryzyko miopatii wywołanej statynami. Suplementacja zmniejsza ryzyko wystąpienia tej dolegliwości w badaniach klinicznych.

Statyny u seniora – co należy na ten temat wiedzieć?

Kontrowersje wzbudza przyjmowanie statyn przez seniorów. Dyskutuje się nad tym, czy te leki powinny być również stosowane w prewencji pierwotnej u osób starszych. Aktualne badania sugerują, że stosunek korzyści do ryzyka nie uzasadnia przepisywania tych farmaceutyków dla osób w wieku 75 lat i starszych, zwłaszcza tych w złym stanie ogólnym lub z krótką przewidywaną długością życia. Wyjątek stanowią pacjenci z cukrzycą. Ponadto Seniorzy w wieku 75 - 84 lat z dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym odnoszą korzyści z przyjmowania statyn.

U osób starszych przyjmowanie statyn niesie ze sobą ryzyko uszkodzenia i osłabienia mięśni, bólów mięśniowych, urazów i uszkodzenia stawów oraz wynikające z tych dolegliwości pogorszenie stanu ogólnego i osłabienie. Może również prowadzić do upośledzenia funkcji poznawczych ze zwiększonym ryzykiem upadków i niepełnosprawności.

Dowiedz się więcej na temat złamań u osób starszych.

Część towarzystw lekarskich zaleca jednak przyjmowanie statyn nawet przez osoby w wieku powyżej 75 lat. U seniorów  w złym stanie ogólnym i ograniczoną przewidywaną długością życia należy jednak rozważyć przerwanie terapii statynami. Inaczej jest w przypadku profilaktyki wtórnej u osób z cukrzycą, w przypadku której zaleca się kontynuowanie przyjmowania tej grupy leków.

H2 Przyjmowanie statyn przez osoby starsze – przeanalizuj ryzyko i korzyści z leczenia!

Osoby w starszym wieku są bardziej narażone na występowanie efektów ubocznych w przebiegu leczenia statynami. Decyzje o przyjmowaniu leków z tej grupy najlepiej podjąć wspólnie z lekarzem po omówieniu indywidualnych czynników ryzyka.

Źródła:

1. Gurwitz J.H., Go A.S., Fortmann S.P, Statins for primary prevention in older adults: uncertainty and the need for more evidence, J Am Med Assoc 2016, 316: 1971-1972.
2. Mansi I., Frei C.R., Pugh M.J. i wsp.,  Statins and musculoskeletal conditions, arthropathies, and injuries, J Am Med Assoc 2013,173: 1-10.
   
3. Grundy S.M., Stone N.J., Bailey A.L. i wsp. Guideline on the Management of Blood Cholesterol: A Report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Clinical Practice Guidelines, J Am Coll Cardiol 2019, 73: e285-e350.
   
4. Skolnik N., Reexamining Recommendations for Treatment of Hypercholesterolemia in Older Adults, JAMA 2019, 321: 1249-1250.