Stres oksydacyjny – co to jest? Jak mu zapobiegać?

Stres oksydacyjny oznacza zaburzenie równowagi Twojego organizmu. Spowodowane jest to niezdrowym stylem życia, a skutkiem tego może być rozwój różnych chorób. Najbardziej niebezpieczne są choroby nowotworowe. Dowiedz się, jakie jeszcze są jego przyczyny i jak sobie z nim radzić.

Stres oksydacyjny – co to jest?

Stres oksydacyjny (tlenowy, utleniający) jest zjawiskiem spowodowanym zachwianiem równowagi pomiędzy produkcją wolnych rodników a zdolnościami antyoksydacyjnymi (przeciwutleniającymi) organizmu. Aktywne formy tlenu to naturalne produkty, które powstają podczas każdego Twojego oddechu. Charakteryzują się nieparzystą liczbą elektronów na swojej orbicie, co skutkuje tym, że próbują pozyskać brakujący elektron z innych komórek Twojego organizmu. Doprowadzają to do ich zniszczenia. Wolne rodniki mogą powodować uszkodzenie cząsteczek białek, tłuszczów i DNA, co prowadzi do śmierci komórki lub mutacji. 

Przeciwutleniacze (antyoksydanty) posiadają dodatkowy elektron, który oddają wolnym rodnikom. Dzięki temu usuwają ich nadmiar i zachowują tym samym równowagę w organizmie. A zatem czym jest stres oksydacyjny? Występuje on, gdy przeciwutleniaczy jest zbyt mało lub nie są aktywne. Tworzy się nadmiar rodników, które destabilizują komórki i zaburzają pracę organizmu. 

Więcej o tym, czym są wolne rodniki, dowiesz się z artykułu: Antyoksydanty: ochrona skóry mieszczucha!

Stres oksydacyjny – przyczyny

Przyczyny stresu oksydacyjnego są różne, jednak w dużej mierze wpływ na ich powstawanie ma środowisko. Chodzi tutaj szczególnie o niezdrowy tryb życia: stres, mała ilość snu, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu. Oprócz tego na stres oksydacyjny działa:

• dieta bogata w tłuszcze i cukry (fast foody, wysoko przetworzona żywność, smażone
  i wędzone produkty, pryskane i nawożone owoce i warzywa, słodycze),
• zanieczyszczone środowisko (smog, dym tytoniowy),
• kontakt z metalami ciężkimi: ołowiem, kadmem i rtęcią,
• nadmierny wysiłek fizyczny (sport wyczynowy),
• nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV (intensywne opalanie się)
• zażywanie niektórych leków (antydepresyjnych, antykoncepcyjnych, sterydów)
• wiek (w miarę starzenia się organizmu spadają możliwości obronne przed wolnymi rodnikami).

Stres oksydacyjny – objawy

Stres oksydacyjny nie powoduje typowych objawów i nie istnieją niestety na niego odpowiednie badania. To, co powinno Cię zaniepokoić, to bóle głowy, wysypka skórna, problemy z trawieniem, ogólne osłabienie oraz bóle mięśni i stawów. Stres oksydacyjny może również powodować przewlekły stan zapalny oraz prowadzić do rozwoju innych chorób. Gdy zauważysz u siebie niepokojące objawy, zgłoś się do lekarza.

Stres oksydacyjny a ryzyko chorób

Tworzenie się wolnych rodników jest fizjologicznym procesem Twojego organizmu. Przy zachowaniu prawidłowej równowagi między aktywnymi formami tlenu a przeciwutleniaczami, wolne rodniki pomagają zwalczać patogeny odpowiedzialne za infekcje. Kiedy jednak wolnych rodników jest więcej, mogą uszkadzać białka, lipidy i DNA, które stanowią dużą część twojego organizmu. Może to prowadzić do rozwoju różnych chorób:

• przedwczesne starzenie się skóry na skutek niszczenia włókien kolagenowych w skórze,
• miażdżyca i inne choroby układu krwionośnego (zawał serca, udar mózgu, choroba wieńcowa), na skutek uszkadzania przez wolne rodniki ściany naczyń krwionośnych oraz utleniania lipidów i odkładania się w ścianach tętnic tłuszczu,
• choroby neurodegeneracyjne (choroba alzheimera, choroba parkinsona), gdyż komórki nerwowe są szczególnie wrażliwe na działanie wolnych rodników,
• problemy z płodnością u mężczyzn poprzez pogorszenie jakości nasienia, oraz u kobiet zaburzenie cyklu miesiączkowego. Wolne rodniki mogą zaostrzać również endometriozę oraz zespół policystycznych jajników,
• rozwój chorób nowotworowych, poprzez uszkodzenie materiału genetycznego dna komórek. Szczególnie chodzi tutaj o czerniaka skóry, związanego z nadmierną ekspozycją na promieniowanie UV.

Leczenie stresu oksydacyjnego – czy jest możliwe?

Nie da się całkowicie uniknąć kontaktu z wolnymi rodnikami. Możesz jedynie zminimalizować wpływ stresu oksydacyjnego na Twój organizm. Chodzi tutaj szczególnie o zwiększenie poziomu przeciwutleniaczy. Naturalnie wytwarzanym przeciwutleniaczem jest glutation, który magazynuje się w wątrobie.

Stres oksydacyjny – dieta. Jakie elementy powinna zawierać?

Jedną z metod zapobiegania stresowi oksydacyjnemu jest odpowiednia dieta i zdrowy styl życia. Najistotniejsze są produkty bogate w witaminy A, C i E, selen, cynk, oraz zawierające flawonoidy i karotenoidy (astaksantyna, β-karoten, likopen i luteina). Bogatym źródłem przeciwutleniaczy są warzywa i owoce o intensywnej barwie. Są to m.in. jagody, borówki, wiśnie, śliwki, winogrona, owoce cytrusowe, maliny, marchew, pomidory, brokuły, czerwona papryka, oliwki, rośliny strączkowe, cebula oraz czosnek. Bogate w antyoksydanty są również ryby, orzechy, zielona herbata, owoce morza, oleje roślinne, gorzka czekolada, cynamon.

Dodatkowo, aby uchronić się przed stresem oksydacyjnym, regularnie ćwicz, rzuć palenie, unikaj wdychania dymu tytoniowego, ogranicz spożywanie alkoholu, stosuj kremy z filtrem podczas ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Ważna jest także redukcja stresu i odpowiedni sen. Przeczytaj, czym są zaburzenia snu: jak ich uniknąć i w końcu się wyspać?

Stres oksydacyjny – suplementy

Poza zbilansowaną dietą i zdrowym stylem życia, w zwalczaniu stresu oksydacyjnego możesz wspomóc się odpowiednią suplementacją. Antyoksydanty w tabletkach dostępne są w aptekach bez recepty. Oprócz witamin A, C i E, zawierają selen, cynk i koenzym Q10.

Witamina A

Witamina A w kosmetologii zaliczana jest do „witamin młodości”. Reguluje ona wzrost komórek skóry i błon śluzowych oraz zmniejsza oznaki starzenia się. Ilość witaminy A w skórze spada podczas promieniowania słonecznego. Do jej prekursorów należą dostarczane z pożywienia karotenoidy. Chronią one lipidy i DNA komórek przed działaniem wolnych rodników oraz stymulują procesy naprawcze. W aptekach znajdziesz suplementy diety z witaminą A, zwykle w formie kapsułek, choć istnieją także pod postacią kropel. Stosuj je zgodnie z informacjami zawartymi w ulotce.

Witamina C

Witamina C (kwas L-askorbinowy) jest rozpuszczalna w wodzie, a jej niedobór wywołuje szkorbut. Neutralizuje wolne rodniki i bierze udział w syntezie kolagenu. Większość witaminy C w diecie dostarczają warzywa i owoce cytrusowe, szczególnie acerola. Na rynku obecne są tabletki oraz proszki, a najbardziej naturalny jest czysty sok bez dodatków.

Witamina E

Witamina E jako rozpuszczalna w tłuszczach, należy do grupy związków pochodnych α-tokoferolu. Jest silnym antyoksydantem lipidów wchodzących w skład błon komórkowych. Obniża poziom złego cholesterolu LDL i zapobiega powstawaniu blaszki miażdżycowej. Jej niedobór prowadzi do zaburzeń neurologicznych. Bogatym źródłem są oleje roślinne i rybie. Ma również duże znaczenie w kosmetologii, gdyż opóźnia proces powstawania zmarszczek. Razem z witaminą A stosowana jest w trądziku pospolitym i egzemie. Dostępne są tabletki z witaminą E, bądź w postaci miękkich kapsułek i kropli.

Jeśli rozważasz stosowanie suplementów, najpierw skonsultuj się z lekarzem. Wysokie dawki antyoksydantów mogą być szkodliwe i wchodzić w interakcję z innymi lekami. 

Stres oksydacyjny – jak zadziałać prewencyjnie?

Stres oksydacyjny powstaje, gdy dochodzi do zaburzenia równowagi pomiędzy ilością wolnych rodników a przeciwutleniaczy. Skutkiem takiego stanu jest uszkodzenie komórek Twojego organizmu i ryzyko rozwoju szeregu chorób, z czego najgroźniejsze są nowotwory. Ponadto nasz organizm starzeje się szybciej i spowalniają się jego procesy obronne. Możesz temu zapobiec poprzez wprowadzenie pewnych zmian w stylu życia. Zdrowa i zbilansowana dieta bogata w naturalne antyoksydanty, umiarkowana aktywność fizyczna i rezygnacja z używek minimalizuje tworzenie się wolnych rodników. W przypadku pojawienia się niepokojących objawów, skonsultuj się z lekarzem.

Źródła:

1. Jurowski K., Piekoszewski W., Toksykologia Tom I, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020,
2. Dix M., Everything You Should Know About Oxidative Stress, https://www.healthline.com/health/oxidative-stress#prevention (dostęp 21.02.2022),
3. Eske J., How does oxidative stress affect the body?, https://www.medicalnewstoday.com/articles/324863#effects (dostęp 21.02.2022).