Witrektomia − czym jest operacja oka „ostatniej szansy”?

Witrektomia to chirurgiczny zabieg usunięcia ciała szklistego, czyli galaretowato-żelowej struktury, która wypełnia wnętrze gałki ocznej. Operacja służy leczeniu wielu chorób oka, np. odwarstwienia siatkówki czy zapalenia wnętrza gałki ocznej i w niektórych przypadkach jest jedyną możliwością uratowania wzroku. Jak przebiega zabieg witrektomii, w jaki sposób się do niego przygotować i jak wygląda postępowanie pooperacyjne?

Czym jest i gdzie się znajduje ciało szkliste?

Gałka oczna przypomina kulę. Składa się z 3 błon:

• elastycznej i włóknistej błony zewnętrznej, która utrzymuje kształt gałki ocznej podczas jej pociągania przez mięśnie gałkoruchowe,
• błony środkowej, która składa się z 3 części,
• błony wewnętrznej, która wyściela od wewnętrznej strony czaszę gałki ocznej.

Błona zewnętrzna złożona jest z przezroczystej rogówki umiejscowionej z przodu oka oraz białej, sprężystej twardówki, która okala i chroni całą gałkę oczną. Błona środkowa, czyli naczyniówka, składa się z kolorowej tęczówki, ciała rzęskowego i usytuowanej od tyłu, złożonej z naczyń krwionośnych naczyniówki. Błona wewnętrzna − czuciowa - to siatkówka. Część wzrokowa siatkówki przylega do naczyniówki i odbiera bodźce wzrokowe. Część, która wyściela od wewnątrz ciało rzęskowe i tęczówkę, jest niewrażliwa na światło i nie odbiera wrażeń wzrokowych.

Gałka oczna składa się nie tylko z 3 błon, ale i 3 komór. Przednia komora oka leży pomiędzy rogówką a płaszczyzną tęczówki. Za tęczówką znajduje się komora tylna, ograniczona od boku przez ciało rzęskowe, a od tyłu przez soczewkę (czyli przejrzystą, dwuwypukłą strukturę usytuowaną wewnątrz pierścienia z ciała rzęskowego) i ciało szkliste. Komora ciała szklistego zajmuje największą przestrzeń, bo aż 80% objętości gałki ocznej. Wypełnia ją ciało szkliste, czyli galaretowaty, przejrzysty twór, złożony w 99% z wody, a także kolagenu, kwasu hialuronowego i rozpuszczalnych białek. Ciało szkliste pełni w oku wiele funkcji. Utrzymuje napięcie gałki ocznej i służy za amortyzator wstrząsów. Stanowi termiczną izolację siatkówki, umożliwia transport metabolitów do i z sąsiadujących struktur, stanowiąc istotny ośrodek optyczny. Ciało szkliste w pewnych obszarach jest połączone z otaczającymi je tkankami, ściśle przylega do siatkówki i przypiera ją do podłoża. Wraz z wiekiem i starzeniem się organizmu ciało szkliste ulega obkurczaniu.

Sprawdź też witaminy i minerały na oczy.

Witrektomia − co to takiego?

Witrektomia to operacja usunięcia ciała szklistego. Przeprowadzana jest z reguły w znieczuleniu miejscowym, choć w przypadku dzieci i niektórych dorosłych stosuje się znieczulenie ogólne. W trakcie operacji okulista korzysta z mikroskopu operacyjnego.

Dzięki 3 niewielkim nacięciom w ścianie gałki ocznej do jej wnętrza wprowadza się specjalne narzędzia chirurgiczne i usuwa ciało szkliste. Kolejne etapy i zakres zabiegu są zależne od sytuacji i mogą obejmować przyłożenie odwarstwionej siatkówki, usunięcie błon nasiatkówkowych i proliferacji czy laseroterapię.

W przypadku współistnienia zaćmy zabiegiem, który można wykonać, jest witrektomia z wymianą soczewki. Podczas operacji lekarz ocenia obwód siatkówki, żeby wykluczyć obecność otworów (które były tam wcześniej lub powstały w wyniku działań leczniczych). W zależności od rodzaju schorzenia do wnętrza oka podaje się substancję, która ma przytrzymać siatkówkę i zachować w oku odpowiednie ciśnienie. Taką substancją może być powietrze, powietrze i gaz rozprężający, jałowy płyn czy olej silikonowy. Olej silikonowy wymaga wymiany bądź usunięcia, inne substancje ulegają natomiast samoistnemu wchłonięciu. Do wnętrza gałki ocznej mogą także zostać podane antybiotyki.

Sprawdź też, kiedy wykonuje się badania ciśnienia krwi.

Po usunięciu narzędzi lekarz oceni potrzebę ewentualnego szycia ran po nacięciach, ale bardzo mała średnica narzędzi umożliwia wykonywanie operacji bez potrzeby założenia szwów. Do worka spojówkowego zostaną zakropione odpowiednie leki (np. antybiotyk) i zostanie założony sterylny opatrunek. W zależności od typu schorzenia i przebiegu operacji zabieg trwa z reguły od 40 minut do 2 godzin. Materiał pobrany podczas zabiegu może zostać poddany badaniom (np. histopatologicznym czy mikrobiologicznym).

Witrektomia oka − jak się przygotować?

Żebyś mógł zostać poddany witrektomii, zostaniesz najpierw skierowany na badanie kwalifikacyjne. W jego trakcie uzyskasz niezbędne informacje na temat swojej choroby i możliwych sposobów jej leczenia. Dowiesz się, na czym będzie polegał zabieg i z jakimi ograniczeniami wiąże się okres rekonwalescencji. Lekarz przeprowadzi badanie ostrości wzroku i pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego. Oceni struktury przedniego i tylnego odcinka oka podczas badania w lampie szczelinowej i oftalmoskopii pośredniej. Pomocne oraz potrzebne może okazać się także wykonanie optycznej koherentnej tomografii czy badania ultrasonograficznego oka.

W ramach przygotowania przedoperacyjnego okulista lub anestezjolog mogą poprosić Cię o wyniki innych, dodatkowych badań lub konsultacji z innymi specjalistami, potrzebnych do znieczulenia lub operacji.

Operacja witrektomii − wskazania do zabiegu

Największą grupę wskazań do zabiegu witrektomii stanowią zalecenia terapeutyczne, czyli lecznicze. Warto jednak wiedzieć, że istnieje także szereg wskazań diagnostycznych i diagnostyczno-terapeutycznych, w których witrektomia stanowi sposób pobrania materiału do badań.

Jakie są wskazania do wykonania zabiegu witrektomii?

• Retinopatia cukrzycowa (np. nawracające krwotoki do ciała szklistego) − więcej na jej temat przeczytasz w tym artykule: Retinopatia cukrzycowa − leczenie laserem może pomóc!,
• Odwarstwienie siatkówki (np. pewne formy otworopochodnego odwarstwienia) − sprawdź, na czym polega odklejanie się siatkówki i ja się to leczy: Odklejanie się siatkówki. Kiedy konieczna jest operacja?,
• Choroby i patologie plamki żółtej (np. otwór w plamce, błona nasiatkówkowa, zespół trakcji szklistkowo- plamkowej) − o chorobach plamki żółtej przeczytasz tu: Zwyrodnienie plamki żółtej: leczenie objawowe preparatami anty-VEGF,
• Powikłania innych zabiegów w obrębie oka (np. przemieszczenie fragmentów mas zaćmowych lub zwichnięcie sztucznej soczewki po operacji zaćmy),
• Zapalenie wnętrza gałki ocznej,
• Urazy ( np. urazy związane z krwotokiem do ciała szklistego, odwarstwieniem siatkówki czy wewnątrzgałkowe ciała obce),
• Guzy (np. witrektomia diagnostyczna w przypadku chłoniaka wewnątrzgałkowego),
• Zapalenie błony naczyniowej (np. infekcje wirusowe, bakteryjne, grzybicze, pasożytnicze),
• Choroby siatkówki u dzieci (np. retinopatia wcześniaków),
• Inne.

Witrektomia jest czasem jedyną możliwością utrzymania lub odzyskania dobrego widzenia. W przypadku zapalenia wnętrza gałki ocznej, jeśli leczenie zachowawcze nie przyniesie poprawy, usunięcie ciała szklistego i zawartych w nim patogenów i toksyn może być zabiegiem ratującym wzrok. Zabieg witrektomii wyraźnie poprawia stosunki anatomiczne i funkcje oka po ciężkich urazach oraz zapobiega zanikowi gałki ocznej.

Witrektomia − postępowanie po zabiegu

Pamiętaj, żeby po zabiegu stosować się do wszystkich zaleceń lekarza. W razie potrzeby po operacji otrzymasz wszystkie niezbędne leki, np. steroidowe i niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki obniżające ciśnienie w gałce ocznej, antybiotyki czy leki poprawiające regenerację nabłonka rogówki. Być może zostaniesz też poinstruowany w jaki sposób optymalnie dla procesu rekonwalescencji układać głowę.

Przy wyjściu ze szpitala (które może nastąpić tego samego dnia) otrzymasz informację na temat leczenia miejscowego, ogólnych zaleceń i terminu planowanej kontroli. Leczenie miejscowe może obejmować stosowanie kropli do worka spojówkowego: antybiotyku, steroidowego lub niesteroidowego leku przeciwzapalnego czy też leków rozszerzających źrenicę, jeśli zajdzie taka potrzeba.

Pamiętaj, żeby w okresie rekonwalescencji wyjątkowo skrupulatnie dbać o higienę operowanego oka: nie dotykać go brudnymi rękoma, nie uciskać i nie trzeć. Postaraj się unikać wysiłku fizycznego (uprawiania sportu, podnoszenia ciężkich rzeczy), nagłego pochylania się oraz gorących kąpieli i sauny. Przy zastosowaniu gazu podczas zabiegu do momentu jego wchłonięcia się nie należy podróżować samolotem, ani nurkować.

Jeśli tylko zaobserwujesz niepokojące Cię objawy lub dolegliwości, niezwłocznie zgłoś się do lekarza. Zwróć uwagę, żeby w wyznaczonym terminie koniecznie udać się na kontrolę pooperacyjną. Podczas niej lekarz oceni ostrość wzroku po witrektomii, zmierzy ciśnienie wewnątrzgałkowe, zbada przedni odcinek gałki ocznej w badaniu w lampie szczelinowej oraz oceni dno oka.

Sprawdź też, co jeść, żeby mieć dobry wzrok.

Witrektomia − kiedy wraca wzrok?

Efekty operacji i ostrość wzroku po witrektomii zależą od wyjściowego stanu oka i stopnia jego uszkodzenia oraz dalszego przebiegu schorzenia, które doprowadziło do konieczności zabiegu chirurgicznego. W przypadku powodzenia operacji przez pewien czas (czasem jest to parę, a nawet paręnaście kolejnych miesięcy) ostrość wzroku stopniowo ulega poprawie.  

Witrektomia, jak każdy zabieg operacyjny, wiąże się z ryzykiem powikłań. Należą do nich m.in.: stany zapalne i infekcje, nieszczelność rany pooperacyjnej, krwotok wewnątrzgałkowy, zaćma, odwarstwienie siatkówki, wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego, pogorszenie widzenia i inne. Na szczęście powikłania występują rzadko, a większe ryzyko uszkodzenia oka wiąże się z zaniechaniem zabiegu niż jego przeprowadzeniem.

Witrektomia u dzieci 

Witrektomia oka u dzieci związana jest z kilkoma istotnymi różnicami w porównaniu do witrektomii wykonywanej u osoby dorosłej. Każdą operację przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym, a w niektórych przypadkach takie znieczulenie jest też stosowane w celu przeprowadzenia wstępnego badania. Pobyt na oddziale jest wielodniowy i może zaistnieć potrzeba podawania leków nie tylko miejscowo, ale i ogólnie.

Witrektomia − co warto zapamiętać?

Witrektomia to zabieg chirurgiczny wykonywany w celach diagnostycznych i terapeutycznych. Wraz z rozwojem wiedzy, ilość wskazań do witrektomii stale ulega powiększeniu, a technika zabiegu na przestrzeni lat została znacząco udoskonalona. Operacja witrektomii może być zabiegiem ratującym wzrok, nie należy jej jednak traktować jako „ostateczną ostateczność”, bowiem zbyt późne wykonanie witrektomii (gdy ostrość wzroku jest już skrajnie niska, a oko jest silnie uszkodzone) nie przyniesie oczekiwanych rezultatów.

Źródła:

1. Niżankowska M. H.: Okulistyka
2. Nowosielska A.: Witrektomia – nowe wskazania do techniki operacyjne
3. Wytyczne PTO
4. Pogrzebielski A.: Budowa narządu wzroku