Zaburzenia odżywiania – rodzaje, przyczyny, objawy

Zastanawiasz się, na czym polegają zaburzenia odżywiania? Z pożywienia czerpiesz wszystkie potrzebne witaminy i minerały, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju i zachowania zdrowia i witalności. To właśnie dlatego zdrowe podejście do jedzenia przez całe życie jest tak ważne.

Co to są zaburzenia odżywiania?

Zaburzenia odżywiania się to szeroka grupa różnych schorzeń. Ogólnie rzecz ujmując, są to choroby związane z nieprawidłowymi (zaburzonymi) zachowaniami związanymi z jedzeniem. Często towarzyszą temu specyficzne myśli, niepokoje i emocje. Mogą one mieć ogromny wpływ na Twoje codzienne życie, nie tylko oddziałując na zdrowie i kondycję fizyczną, ale i aspekty psychologiczne i społeczne. 

Najczęściej wymienianymi zaburzeniami odżywiania są anoreksja i bulimia. Jednak to nie jedyne choroby tego typu. Do patologicznych postaw zalicza się też m.in. atypową żarłoczność, jadłowstręt, przejadanie się czy wymioty, które wynikają z nieprawidłowych reakcji psychicznych.

Rodzaje zaburzeń odżywiania i ich przyczyny to dość szerokie spektrum. Każdy przypadek należy traktować indywidualnie, aby dokładnie poznać, co leży u podstaw danego zaburzenia. 

Anoreksja - co to jest?

Anoreksja, nazywana jest też jadłowstrętem psychicznym, a greckie pochodzenie samego terminu oznacza brak apetytu. Choroba ta dotyka zdecydowanie częściej kobiety niż mężczyzn. Najczęściej początek choroby przypada na okres dojrzewania i występuje w okolicach 15 roku życia. Anoreksja może przebiegać w różny sposób u danej osoby. 

Wyróżnia się dwa główne rodzaje tej choroby, typ bulimiczny i restrykcyjny. W tym pierwszym u chorego zdarzają się momenty, kiedy się przejada, ale od razu reguluje to poprzez ćwiczenia, prowokacje wymiotów, czy przyjmowanie leków ograniczających wchłanianie kalorii z pokarmu. W wersji restrykcyjnej utrata i utrzymanie niskiej masy ciała wynika z ciągłego mocnego ograniczania przyjmowanego jedzenia. 

Jak ogólnie opisać zachowania typowe dla osoby chorej na anoreksje? Zasadniczo robi ona wszystko, aby schudnąć i utrzymać bardzo niską masę ciała. Waga zwykle jest obniżona o kilkanaście procent od normy dla danego wieku i wzrostu. Działania, które podejmuje w tym celu, są świadome i zaplanowane. Przykładowo, aby uzyskać i utrzymać niską masą chory w pełni kontroluje i ogranicza przyjmowane pokarmy pod względem ilości, częstotliwości i kaloryczności. Ponadto może też wykonywać dużo męczących ćwiczeń fizycznych, aby maksymalnie zwiększyć spalanie kalorii lub doprowadzić się do wymiotów, aby nie dopuścić do wchłonięcia się składników odżywczych z posiłku, który wyda mu się zbyt tuczący. 

Anorektyk może również przyjmować leki przeczyszczające lub moczopędne, aby potęgować efekt jak najsmuklejszej sylwetki. Preparaty moczopędne zapobiegają ewentualnemu gromadzeniu się wody w organizmie, co może też sprawiać wrażenie, że przybrało się na wadze. Leki przeczyszczające zaburzą również wchłanianie się składników odżywczych z pokarmu do organizmu, ponieważ pasaż jelitowy będzie przyspieszony. 

W zależności od czasu trwania i stopnia zaawansowania choroby pojawiają się dodatkowe objawy, takie jak zaburzenie postrzegania obrazu własnego ciała oraz dolegliwości somatyczne wynikające z niedożywienia (m.in. problemy metaboliczne). Zakrzywiony obraz swojego ciała w anoreksji wiąże się z ciągłą obawą przed przytyciem i bardzo krytycznym spojrzeniem na wychudzone ciało, jako na ciągle „zbyt grube”. Z czasem mogą pojawić się problemy hormonalne, które przekładają się np. na objawy takie jak brak miesiączki u kobiet, czy zaburzeń potencji u mężczyzn. 

Dodatkowo problemy hormonalne mogą dotyczyć również tarczycy, wydzielania insuliny i metabolizmu węglowodanów oraz wydzielania hormonu wzrostu. Oprócz zaburzeń hormonalnych, w przebiegu choroby rozwija się wiele innych patologicznych stanów w organizmie. Osoby, które chorują na anoreksję, mogą odczuwać zaburzenia wodno-elektrolitowe, rytmu serca, problemy ze skórą (staje się sucha i może się łuszczyć) czy problemy trawienne takie jak zaparcia, wzdęcia, i stany zapalne błony śluzowej żołądka. 

Innym charakterystycznym objawem towarzyszącym anoreksji jest pojawienie się lanugo. To dodatkowe owłosienie ciała, przypominające delikatny meszek. W toku postępowania choroby może dochodzić również do wystąpienia zaników mięśniowych i obrzęków, a także innych objawów wyniszczenia organizmu. Jeśli chodzi o objawy psychiczne, które towarzyszą anoreksji, należą do nich obniżenie nastroju i zaburzenia odczuwania przyjemności. Dodatkowo mogą pojawić się lęki, zachowania kompulsywne, czy problemy ze snem.

W związku z tym jak poważne konsekwencje niesie ze sobą anoreksja, nie powinieneś jej lekceważyć. Oprócz osłabienia i ogromnego, negatywnego wpływu na życie chorego, anoreksja niszczy zdrowie. Spowodowane przez nią trwałe ubytki na zdrowiu, mogą prowadzić do śmierci.

Jadłowstręt psychiczny atypowy

To choroba, która bardzo przypomina anoreksję, jednak przebiega dużo łagodniej. Nie dochodzi w niej do tak dużych ubytków masy ciała ani konsekwencji hormonalnych niedożywienia. Dodatkowo bardzo często chory, patrząc w lustro, dostrzega, że ciało jest przesadnie chude, jednak w dalszym ciągu ma problemy z normalną dietą i odczuwa potrzebę ograniczania przyjmowanego jedzenia. 

Bulimia - co to jest?

Bulimia, inaczej zwana też żarłocznością psychiczną, dotyka przede wszystkim młode kobiety. Choroba ta daje o sobie znać nieco później niż anoreksja, w okolicach 20. roku życia. Najogólniej bulimia wiąże się z występowaniem napadów głodu i wzmożonego apetytu. Po takim ataku chory próbuje maksymalnie ograniczyć skutki zjedzenia dużej liczby kalorii, aby nie przytyć. W tym celu może prowokować wymioty, przyjmować leki hamujące łaknienie oraz przeczyszczające czy moczopędne, lub stosować głodówki. Bardzo często stosuje te preparaty w dawkach przekraczających dobowe normy spożycia. 

Aby zaburzenia tego typu móc sklasyfikować jako bulimia, muszą występować co najmniej przez okres 3 miesięcy z określoną częstotliwością. Podobnie jak w przypadku anoreksji, bulimia również ma różny przebieg. W rodzaju przeczyszczającym choroba ta może wiązać się z przyjmowaniem dużej ilości leków, które mają uchronić przed przytyciem po epizodzie przejadania się. Podczas wersji nieprzeczyszczającej, napady żarłoczności chory kompensuje przez podejmowanie diet i głodówek. 

Charakterystyczne zachowania bulimika to przede wszystkim duże koncentrowanie swojej uwagi na jedzeniu. U chorego myśli krążą wokół odżywiania się, a napady żarłoczności często przeplatają się z planowaną głodówką, co zwykle prowokuje jeszcze większe napady wzmożonego apetytu. Dodatkowo u chorego pojawiają się nawracające obawy przed nabraniem kilogramów. Zwykle nadmiernie kontroluje on swoją wagę i dąży do uzyskania wyników poniżej zalecanej dla niego normy. 

W początkowej fazie choroby bulimicy zazwyczaj ukrywają przed najbliższym otoczeniem, zarówno epizody przejadania się, jak i czynności, jakie podejmują po takich atakach, aby zapobiec ich skutkom. W trakcie epizodu przejadania się chory potrafi zjeść bardzo duże ilości pokarmu o wysokiej kaloryczności. Traci kontrole nad jedzeniem i często konsumuje nietypowe połączenia składników, miesza smaki i je tak naprawdę co popadnie. Spożywa najczęściej do momentu, kiedy już jest tak syty, że nie daje rady zjeść więcej. Wtedy pojawia się przymus wykonania czynności, które odwrócą skutki tego obżarstwa. Odczuwa on poczucie winy i utraty kontroli. Po takim epizodzie bulimik zwykle ma obniżony nastrój, poczucie smutku i może być chwiejny emocjonalnie. W jego mniemaniu odniósł porażkę na swojej drodze do idealnego wyglądu. 

Masa ciała bulimika waha się w zależności od tego, czy jest w fazie restrykcyjnej diety, czy epizody występują częściej. Pomimo wahań, zazwyczaj oscyluje on w okolicy normy dla wieku i wzrostu chorego. Jednak chory ciągle pragnie ją obniżyć. Przeczytaj także: Normy BMI: jak go obliczyć? Ile powinno się ważyć?.

Jakie mogą być skutki bulimii? To przede wszystkim problemy pokarmowe oraz dolegliwości wynikające z odwodnienia i niedożywienia. Pojawiają się zaburzenia wodno-elektrolitowe, niedobory witamin i minerałów oraz problemy z układem pokarmowym, taki jak stany zapalne i podrażnienia przełyku i gardła oraz jamy ustnej. Charakterystyczne są też problemy stomatologiczne jak próchnica zębów, czy obrzęk ślinianek. W dalszym etapie choroby dochodzi do zaburzeń ze strony układu krwionośnego oraz problemów z wydzielaniem hormonów. Często pojawiają się również bóle głowy oraz biegunki, czy zaparcia. Objawy psychiczne towarzyszące bulimii to stany lękowe, obniżenie nastroju, problemy ze snem czy skłonność do popadania w uzależnienia. Przeczytaj także: Kompulsywne jedzenie – 6 sposobów, jak poradzić sobie z podjadaniem na tle nerwowym.

Żarłoczność psychiczna atypowa

To grupa zaburzeń, które są podobne do bulimii, ale nie spełniają w pełni jej kryteriów. W takich przypadkach epizody mogą występować znacznie rzadziej niż w klasycznej bulimii lub nie są tak intensywne.

Przejadanie się związane z innymi czynnikami psychologicznymi

To nadmierne objadanie się w efekcie narażenia na duży stres lub w stanach dużego napięcia emocjonalnego. Jeśli występuje częściej, jako mechanizm radzenia sobie z takimi sytuacjami, prowadzi do nadwagi, otyłości oraz chorób wynikających ze zwiększonej masy ciała. Sytuacjami, które mogą wyzwolić takie epizody, są np. żałoba, problemy zawodowe, poród, czy inne wydarzenia związane z dużymi emocjami i stresem. Sprawdź, jak możesz sobie poradzić ze stresem.

Pica - co to jest?

Pica to inaczej łaknienie opaczne. Ta bardzo ciekawa jednostka chorobowa polega na zjadaniu przez chorego rzeczy, które powszechnie uważane są za niejadalne. Wynika ono zwykle z zaburzeń psychicznych lub emocjonalnych. W bardzo rzadkich przypadkach może wiązać się z brakiem danych mikroelementów w pożywieniu, np. wapnia, czy żelaza.

Przykłady rzeczy zjadanych w tego typu zaburzeniach to np. ziemia, kreda, węgiel, czy chociażby surowa mąka lub ziemniaki, ale i wypalone zapałki bądź drewno. Jest to stosunkowo rzadkie schorzenie. Zaburzenia tego typu mogą towarzyszyć innych chorobom psychicznym lub być u danej osoby jednym z elementów nerwicy natręctw. 

Jak leczyć zaburzenia odżywiania?

Leczenie zaburzeń odżywiania wiąże się nie tylko z prawidłowym rozpoznaniem choroby, ale i dokładnym zbadaniem jej przyczyn. Jeśli zauważysz u siebie lub u Twoich bliskich nieprawidłowości związane z jedzeniem, należy zgłosić się do lekarza. Ponieważ choroby te są związane z zaburzeniem natury psychicznej, terapią zajmuje się lekarz psychiatra, lub terapeuta (w zależności od zaleceń po wizycie u psychiatry). 

Zwykle poprzez wstępną rozmowę tworzy on swego rodzaju obraz pacjenta, na podstawie jego predyspozycji biologicznych, osobowościowych i psychologicznych oraz postaw związanych ze środowiskiem, w jakim przebywa i otoczeniem społecznym. W ten sposób uzyskuje szerszą perspektywę otoczenia, w jakim chory przebywa, oraz czynników, które mogą wywoływać zaburzenia odżywiania. W dalszym etapie może zlecać odpowiednią terapię. Skuteczne leczenie zaburzeń odżywiania wiąże się z połączenia psychoterapii, leczenia farmakologicznego i psychoedukacji. Kluczową rolę w leczeniu odgrywa świadomość i współpraca chorego oraz jego praca nad sobą, oraz świadomość najbliższego otoczenia.

Wiele zaburzeń odżywiania będzie się wiązać też z objawami typowo somatycznymi. Nadmierne przejadanie się, czy jadłowstręt wpływają bezpośrednio na stan odżywienia oraz powodują konkretne problemy w układzie pokarmowym i nie tylko. Dlatego też terapia zaburzeń odżywiania może wiązać się ze stosowaniem leków na dolegliwości wywołane nieprawidłowym jedzeniem. Pomóc mogą Ci także preparaty odżywcze oraz witaminy i minerały. 

Jak rozpoznać zaburzenia odżywiania? 

Niektóre zaburzenia wiążą się ze zmianami wizualnymi (wzrost lub spadek masy ciała), ale nie wszystkie. Tak naprawdę, aby rozpoznać u siebie zaburzenia odżywiania, zwróć uwagę na to jak jesz, na Twój stosunek do jedzenia i jakie towarzyszą Ci przy tym emocje. Określ też, czy Twoje podejście do jedzenia jest zdrowe, czy towarzyszy Ci poczucie winy, oraz czy spożywasz regularne i odpowiednio bilansowane posiłki. Nie bez powodu najzdrowszym modelem jedzenia są posiłki zjadane na spokojnie w dobrej atmosferze z bliskimi. 

Źródła:

1. Currin L., Schmidt U., Waller G., Variables that influence Diagnosis and treatment of the eating disorders within primary care settings : a vignette study, Int. J. Eat.Disord.,
   2007.
2. Pomeroy C., Assessment of medical status and physical factors, Handbook of Eating Disorders and Obesity, 2004.
3. Michalska A., Szejko N., Jakubczyk A. at al., Niespedyficzne zaburzenia odżywiania się – subiektywny przegląd, Psychiatria Polska 2016.
4. Gajewski P., Szczeklik A., Interna Szczeklika, MP, Kraków 2013.