Cykoria – zastosowanie, działanie, właściwości

Cykoria w najczęściej uprawianej postaci wyglądem przypomina sałatę o niewielkiej główce, utworzonej przez biało-żółtozielone lub biało-fioletowe liście. Jej korzeń również stanowi część jadalną i można spożywać go jako warzywo. Dowiedz się, jak jeść cykorię oraz jakie zastosowanie ma ta roślina w medycynie naturalnej i kosmetyce.

Cykoria - podstawowe informacje

Cykoria jest rodzajem rośliny należącej do rodziny astrowatych. Możemy tu wyróżnić kilka różniących się od siebie gatunków, z których ludzie najczęściej wykorzystują dwa cykorię podróżnik (łac. Cichorium intybus) oraz cykorię endywię (łac. Cichorium endivia). Powszechnie uprawia się je jako warzywa zastosowanie w kuchni znajdują liście tzw. cykorii sałatowej oraz korzeń wielu odmian tej rośliny. Niektóre gatunki pełnią również funkcje roślin ozdobnych (wytwarzają ładne, niebieskie, białe lub różowe kwiaty).

Właściwości lecznicze cykorii 

Sprawdź, jakie są najważniejsze właściwości lecznicze cykorii, z podziałem na liście oraz korzeń rośliny.

Właściwości zdrowotne i odżywcze liści cykorii

Liście cykorii są pokarmem niskokalorycznym, a przy tym bogatym w wiele cennych składników odżywczych. Stanowią zatem świetne uzupełnienie diety osób odchudzających się i dbających o zbilansowany sposób żywienia. 

Średniej wielkości główka cykorii (o masie 80 g) dostarcza:

• 14 kcal,
• 0,7 g białka,
• 0,1 g tłuszczu,
• 3,2 g węglowodanów, w tym 2,5 g błonnika pokarmowego (stanowi to 10 proc. dziennego zapotrzebowania na błonnik dla osoby dorosłej).

Oprócz tego cykoria jest źródłem składników pokarmowych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania wielu układów organizmu:

• Potasu - pierwiastka biorącego udział w przewodzeniu impulsów nerwowych oraz pracy serca i mięśni,
• Folianów - potrzebnych m.in. do procesów tworzenia nowych komórek organizmu oraz zapobiegania niedokrwistości,
• Witaminy K - działającej przeciwkrwotocznie, niezbędnej do prawidłowego krzepnięcia krwi, a także biorącej udział w metabolizmie wapnia (i odgrywającej ważną rolę w profilaktyce osteoporozy).

Ponadto spożywanie liści cykorii może mieć korzystne działanie zdrowotne w kontekście:

• Wspomagania prawidłowegowidzenia i zapobiegania związanym z wiekiem chorobom uszkadzającym narząd wzroku, w tym zaćmie,
• Przeciwdziałania wysokiemu cholesterolowi we krwi (ze względu na zawartość błonnika, który hamuje wchłanianie tej substancji w przewodzie pokarmowym).

Sprawdź leki na cholesterol oraz suplementy i leki na wątrobę, np. suplement diety Hepaslimin D3 zawierający wyciąg z korzenia cykorii.

Właściwości zdrowotne i odżywcze korzenia cykorii

Korzeń cykoriinajczęściej spożywany jest w postaci sproszkowanej, którą można wykorzystać do przygotowania napoju typu instant. W 2 czubatych łyżeczkach proszku (5 gramach) znajduje się:

• 4 kcal,
• 0,1 g białka,
• Niemal 0 g tłuszczu,
• 0,9 g węglowodanów, w tym 0,1 g błonnika pokarmowego.

Ze względu na to, że korzeń cykorii typowo je się w bardzo niewielkich ilościach, nie stanowi on istotnego źródła witamin i składników mineralnych w diecie człowieka. Warto jednak przyjrzeć się korzystnym właściwościom pozyskiwanej z niego inuliny. Bywa ona przyjmowana w postaci żywności funkcjonalnej oraz suplementów diety (np. suplementu diety Activlab Pharma ColoNormax Extra) ze względu na działanie:

• Wspomagające pracę przewodu pokarmowego i przeciwdziałające zaparciom, 
• Wspierające odpowiedni stan mikrobioty zasiedlającej jelita człowieka (inulina jest prebiotykiem, a więc pożywką dla tych korzystnych bakterii),
• Przyczyniające się do profilaktyki i poprawy kontroli cukrzycy.

Działanie inuliny związane z zapobieganiem i terapią zaparć może przeciwdziałać utracie apetytu, częstemu problemowi m.in. u osób starszych. Te właściwości wykorzystuje się w niektórych naturalnych preparatach na pobudzenie apetytu.

Cykoria w kosmetyce

Cykoria znajduje zastosowanie również w kosmetyce, gdzie wykorzystywana jest przede wszystkim pozyskiwana z niej inulina. Substancja wykazuje wiele korzystnych właściwości.

• Za sprawą zdolności do tworzenia na powierzchni skóry powłoki ograniczającej utratę wody wykazuje działanie nawilżające. 
• Może być stosowana w celu wygładzania i nabłyszczania włosów.
• Zawiera związki o działaniu antyoksydacyjnym, dlatego chroni skórę przed szkodliwym działaniem wolnych rodników i związanymi z tym przedwczesnymi oznakami jej starzenia się.
• Wykazuje działanie przeciwzapalne, łagodzące podrażnienia.

Oprócz tego inulinę z cykorii wykorzystuje się w kosmetykach ze względu na działanie technologiczne: przeciwdziała ona wysychaniu oraz krystalizacji produktów.

Zastosowanie cykorii w kuchni

Główki cykorii liściastej mogą posłużyć do przygotowania całego wachlarza różnych potraw lub dodatków do dań:

• Sałatki z cykorii, np. z dodatkiem jabłka, marchwi, soku z cytryny i oliwy,
• Łódeczek z liści cykorii, które można wypełniać różnego rodzaju farszami,
• Jako przekąska z dipami lub pastami, np. hummusem,
• Pieczonych połówek cykorii, np. z miodem lub syropem klonowym i prażonymi orzechami.

Cześć osób zniechęca wyczuwalna gorycz tego warzywa. Co zrobić, żeby cykoria nie była gorzka? Jednym ze sposobów jest zanurzenie główki głąbem do dołu w wodzie z solą na co najmniej kilka minut, a następnie wypłukanie. Oprócz tego gorzki smak można zbalansować, dodając do potraw z jej udziałem składniki o słodkim smaku, np. dressing miodowo-musztardowy do sałatek. Korzenie cykorii, choć obecnie rzadko dostępne i wykorzystywane,  można gotować i jeść jako dodatek do dań, podobnie jak inne warzywa korzeniowe (np. marchew). Po ususzeniu, uprażeniu i zmieleniu używa się ich do przyrządzania gorących napojów, często wybieranych jako alternatywa dla kawy przez osoby unikające spożywania kofeiny.

Cykoria, a właściwie pozyskiwana z niej inulina, ma również zastosowania kulinarne wykorzystywane na szeroką skalę w produkcji żywności. W przemyśle spożywczym dodaje się ją jako zamiennik tłuszczu i/lub cukru w artykułach o obniżonej wartości energetycznej (czyli tzw. typu light). Ponadto inuliny używa się do modyfikacji konsystencji produktów, przede wszystkim ich zagęszczania.

Cykoria a alergia

Wystąpienie reakcji alergicznej związanej ze zjedzeniem lub użyciem zewnętrznym cykorii jest rzadkim zjawiskiem. Może się jednak pojawić. Szczególną ostrożność powinny zachować osoby uczulone na inne rośliny z rodziny astrowatych oraz na pyłki brzozy. Do objawów, które mogą świadczyć o alergii należą m.in. nudności, biegunka lub zaparcia oraz swędzenie jamy ustnej obserwowane po kontakcie z produktem. Obecność obrzęku oraz trudności w oddychaniu wskazuje na wystąpienie reakcji anafilaktycznej, która wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. 

Cykoria w ciąży

Główki cykorii spożywane jako warzywo mogą bez przeszkód stanowić część diety kobiet w ciąży (a także karmiących piersią). Liście rośliny stanowią świetne źródło kwasu foliowego, na który zapotrzebowanie znacząco rośnie w tym okresie, dlatego uwzględnianie jej w posiłkach jest jak najbardziej zalecane. Kobietom w okresie ciąży i laktacji rekomenduje się natomiast unikanie spożywania dużych ilości korzeni cykorii. Ze względu na brak danych odnośnie do bezpieczeństwa stosowania w tej grupie nie należy przyjmować również suplementów na bazie opisywanego produktu. Niewielkie dawki korzenia cykorii, spożywane np. w postaci kawy zbożowej wyprodukowanej z jego dodatkiem, nie powinny natomiast przynosić negatywnych skutków.

Przeciwwskazania do stosowania cykorii 

Warto poznać również przeciwwskazania do stosowania cykorii dotyczące innych grup osób. 

• Główki cykorii, ze względu na wysoką zawartość witaminy K (typową dla warzyw liściastych), powinny być spożywane tylko w kontrolowanych ilościach przez osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe. W praktyce oznacza to, że aby przepisane przez lekarza dawki tych środków farmakologicznych miały stałe działanie, pacjenci nie powinni znacząco zmieniać ilości dostarczanej wraz z żywnością witaminy K. Dobrze jest więc utrzymywać spożycie warzyw na podobnym poziomie każdego dnia. Cykoria może być częścią takiego planu żywieniowego, jednak nie zaleca się nagłego wprowadzania jej do diety w dużych ilościach.
• Spożycie cykorii (szczególnie korzenia) może skutkować obniżeniem stężenia glukozy we krwi, dlatego należy zachować ostrożność przy spożywaniu tej rośliny w połączeniu z przyjmowaniem leków stosowanych w terapii cukrzycy.
• Ponadto jedzenie cykorii, ze względu na działanie żółciopędne, może być przeciwwskazane u osób z kamicą żółciową.

Skutki uboczne stosowania cykorii

Pojawienie się skutków ubocznych jedzenia liści cykorii u osób zdrowych, nieuczulonych na ten produkt jest mało prawdopodobne. Skutki uboczne stosowania korzenia cykorii mogą obejmować natomiast:

• Wzdęcia i gazy,
• Odbijania,
• Bóle brzucha.

Czy warto stosować cykorię? 

Cykoria jest rośliną o cennych dla zdrowia właściwościach. Jej postać liściastą warto uwzględniać w diecie szczególnie zimą, gdy brakuje innych sezonowych sałatowych warzyw. 

Produkt może wspomagać nasze zdrowie na wiele sposobów, zarówno za sprawą wysokiej zawartości potrzebnych do właściwej pracy organizmu witamin i składników mineralnych, jak i wspomagającej m.in. funkcje przewodu pokarmowego inuliny.

Źródła:

1. USDA (2019) Chicory, witloof, raw, FoodData Central Search, https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/170404/nutrients [dostęp 23.01.2023]
2. USDA (2019) Chicory roots, raw, FoodData Central Search, https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/169993/nutrients [dostęp 23.01.2023]
3. Puhlmann M.-L., de Vos W. M. (2020) Back to Roots: Revisiting the Use of the Fiber-Rich Cichorium intybus L. Taproots, Advances in Nutrition, 11(4): 878-889, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7360457/ [dostęp 23.02.2023]