Cytrynian sodu – zastosowanie w diecie

Czym jest cytrynian sodu? Zastosowanie znajduje on nie tylko jako dodatek do żywności w produktach spożywczych czy składnik leków medycynie. Jest to również substancja powszechnie występująca w przyrodzie. Dowiedz się, czy jest on bezpieczny!

Co to jest cytrynian sodu?

Cytrynian sodu to organiczny związek chemiczny – cytrynian, a dokładniej mówiąc sól sodowa kwasu cytrynowego. Z chemicznego punktu widzenia jest to połączenie jonów sodowych (jednego, dwóch lub trzech) z grupą karboksylową kwasu cytrynowego. Powstaje w wyniku różnych reakcji chemicznych, ale najczęstszą jest reakcja syntezy kwasu cytrynowego z wodorotlenkiem sodu. 

Cytrynian sodu możesz dostać w postaci bezzapachowych, białych lub przeźroczystych kryształków dobrze rozpuszczalnych w wodzie i o bardzo higroskopijnych właściwościach. Dlatego też zawsze powinieneś odpowiednio przechowywać omawiany związek. Organizm człowieka metabolizuje cytrynian sodu w wątrobie do wodorowęglanów i wchodzi w ciąg przemian w cyklu Krebsa.

Cytrynian sodu – zastosowanie

Cytrynian sodu ma szerokie zastosowaniew przemyśle spożywczym i medycynie. Poniżej znajdziesz charakterystykę używania cytrynianu sodu w poszczególnych gałęziach przemysłu.

Cytrynian sodu w żywności

Cytrynian sodu spotkasz pod skrótem E331. Spełnia on szereg różnych funkcji w żywności, a zazwyczaj wykorzystuje się go jako konserwant, emulgator, regulator kwasowości oraz sekwestrant. Pod skrótem E331 kryją się trzy odmiany cytrynianu sodu:

• E331 (I) – cytrynian monosodowy,
• E331 (II) – cytrynian disodowy,
• E331 (III) – cytrynian trisodowy.

Każdy z nich pełni tę samą funkcję, lecz najbardziej popularny jest typ E331 (III). Funkcje konserwujące cytrynianu sodu polegają na hamowaniu aktywności pleśni, bakterii i grzybów, dzięki czemu produkt spożywczy zawierający w swoim składzie ten związek będzie bezpieczny pod tym względem. 

Cytrynian sodu jest kwaśny i często stosuje się go jako regulator kwasowości w napojach gazowanych i energetyzujących, lecz także w deserach, konfiturach i dżemach. Używany jest również jako tzw. sekwestrant, czyli substancja wiążąca jony metali (tzw. chelaty). Dzięki temu jesteś zabezpieczony przed szkodliwym działaniem metali ciężkich. Cytrynian sodu jest doceniany w przemyśle spożywczym także dzięki zdolnościom zapobiegania brunatnieniu owoców i warzyw. Zapobiega on również jełczeniu tłuszczów. 

Cytrynian sodu znajdziesz w produktach spożywczych takich jak:

• Przetwory owocowe: marmolady, dżemy, konfitury, kompoty,
• Napoje gazowane bezalkoholowe i alkoholowe, napoje energetyzujące,
• Ciasta i desery, lody,
• Majonez, musztarda, sosy sałatkowe,
• Fermentowane produkty mleczne, mleko kozie, sery mozzarella, sery topione,
• Gotowe dania obiadowe, wyroby garmażeryjne, przetwory rybne,
• Mięso i przetwory mięsne: parówki, kiełbasy, mięso mielone, filety rybne, 
• Pakowane, nieprzetworzone owoce i warzywa (także mrożone odpowiedniki),
• Inne: chipsy, margaryna, koncentraty (ciasta i dania w proszku).

Cytrynian sodu jest również obecny w naturalnie występujących produktach, np. w owocach cytrusowych, truskawkach oraz kiwi.

Warto zaznaczyć, że cytrynian sodu, jako element uzupełniający nie ma narzuconego maksymalnego poziomu, w jakim można go spożyć, ale powinien być dodawany w ilości minimalnej, która jest niezbędna do uzyskania pożądanego efektu technologicznego.

Ze względu na to, że cytrynian dostarcza sodu do produktów spożywczych, bardzo często jest on zamieniany na cytrynian potasu (E332). Nie zawiera on sodu, przez co zawierające go produkty nadają się dla osób na diecie niskosodowej, np. pacjentów z nadciśnieniem tętniczym.

Cytrynian sodu w medycynie i kosmetyce

Zastosowanie cytrynianu sodu w medycynie i kosmetyce jest szerokie. Szczególnie doceniane są jego właściwości antykoagulacyjne, chroniące krew przed krzepnięciem i tworzeniem skrzepów. Dzięki tym cechom cytrynian sodu wykorzystywany jest przy produkcji cewników do hemodializ. Dodatek omawianej substancji pozwala również na obniżenie stężeń heparyny (leki przeciwzakrzepowe), przez co zmniejsza się ryzyko związane z zaburzeniami krzepliwości u pacjentów cierpiących na choroby nerek i krzepliwość krwi. Przeciwdziała to działaniom niepożądanym w trakcie trwania dializ oraz po zabiegu. Przeczytaj także: Zapalenie nerek: jak je rozpoznać? Sprawdź!.

Funkcje antykoagulacyjne cytrynianu sodu pomocne są również przy transfuzjach krwi oraz podczas przechowywania i przetaczania krwi. W leczeniu kamicy dróg moczowych także stosuje się cytrynian sodu. Lek, który zawiera ten związek, z pewnością pomoże w infekcjach układu moczowego (np. w tabletki na zapalenie pęcherza), a także w dnie moczanowej.

Poza tym jest to środek neutralizujący, używany w leczeniu różnych zaburzeń żołądkowych, ale również w kwasicy metabolicznej. W przypadku hiperkalcemii – zbyt wysokiego stężenia wapnia w krwi – cytrynian sodu również spełni swoją funkcję, ponieważ zwiększa on wydalanie wapnia z moczem. Cytrynian sodu w odpowiednio dużych dawkach może mieć działanie przeczyszczające, co uznaje się za funkcję pożądaną oraz skutek uboczny.

Zastosowanie cytrynianu sodu w kosmetyce sprowadza się do produkcji kremów i maści. Cytrynian sodu stosuje się także w produkcji środków czyszczących, ponieważ ma właściwości zmiękczające wodę.

Cytrynian sodu w sporcie

Substancja ta wchodzi również w skład suplementów diety, szczególnie w mieszanki różnych suplementów, np. na „pompę mięśniową” lub jako dopełnienie do preparatów zawierających beta-alaninę. Więcej informacji o tym związku znajdziesz tutaj: Beta-alanina − suplement zwiększający wytrzymałość sportowców?.

W poprzednich latach naukowcy uważali, że cytrynian sodu może mieć właściwości ergogeniczne, czyli zwiększające możliwości wysiłkowe sportowców, głównie wśród biegaczy średniodystansowych. Niestety kolejne lata badań zaprzeczyły początkowej tezie i aktualnie brakuje wystarczającej liczby dowodów na skuteczność cytrynianu sodu w sporcie. Poza tym uważa się, że spożywanie roztworu cytrynianu sodu ma działanie podobne do napojów izotonicznych. Powinieneś jednak uważać, gdyż zbyt duża porcja cytrynianu sodu może skutkować przeczyszczeniem w trakcie trwającej aktywności fizycznej. 

Cytrynian sodu – czy jest szkodliwy?

Cytrynian sodu uważany się za produkt bezpieczny. Tak jak każdy dodatek żywności, jest bardzo dokładnie przebadany pod względem bezpieczeństwa. Dlatego też spożywanie produktów z E331 jest całkowicie bezpieczne i nie będzie skutkowało żadnym efektem ubocznym. Przemawia za tym również fakt, że nie ma on ustalonego ADI – czyli limitu bezpiecznego spożycia. Cytrynian sodu posiada również uznany status GRAS, co oznacza, że jest powszechnie uznawany za niegroźny. 

Cytrynian sodu jest na tyle nieszkodliwy, że zawierają go nawet produkty dla dzieci i niemowląt. Nie istnieją również żadne przeciwwskazania co do spożywania E331 przez kobiety w ciąży i karmiące. Występują jednak pewne ograniczenia np. dla osób chorujących na niewydolność nerek i inne choroby związane z układem moczowym. Cytrynian sodu może być również niebezpieczny dla osób odwodnionych lub z nadciśnieniem tętniczym. Spożywanie tego związku na własną rękę może skutkować dyskomfortem trawiennym, np. biegunką.

Czy warto obawiać się cytrynianu sodu?

Cytrynian sodu to substancja powszechnie używana w przemyśle spożywczym i medycynie. Jest całkowicie bezpieczny w ilościach, w jakich dodawany jest do produktów spożywczych i leków. Znajduje on zastosowanie w wielu produktach, gdyż posiada ogrom drogocennych właściwości, które wpływają m.in. na jakość żywności. Jeśli jednak cierpisz na schorzenia związane z nieprawidłową pracą nerek i nadciśnieniem tętniczym, omów Twoje wątpliwości z lekarzem specjalistą.

Źródła:

1. Gawęcki J., Żywienie Człowieka podstawy nauki o żywieniu, TOM 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018. 
2. Gawęcki J., Żywienie Człowieka zdrowego i chorego, TOM 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017.
3. Kumstat M., Does Sodium Citrate cause the same ergogenic effect as sodium bicarbonate on swimming performance?, Journal of Human Kinetics, 2018.