Karczoch - zastosowanie, działanie, właściwości

Karczochy ceni się przede wszystkim ze względu na zastosowanie kulinarne i lecznicze. Wiedza o tym, jak je przyrządzić i jeść nie jest jednak powszechna. Jak smakują karczochy i które części tego warzywa można bezpiecznie spożywać? Jaki wpływ na zdrowie ma uwzględnianie karczocha w diecie lub przyjmowanie suplementów zawierających ekstrakty z tej rośliny? Wyjaśniamy!

Karczoch – kilka słów o pochodzeniu i produkcji

Karczoch to wieloletnia roślina z rodziny astrowatych, pochodząca z regionu Morza Śródziemnego. Od wieków jest wykorzystywana jednocześnie jako warzywo oraz roślina lecznicza, głównie stosowana w składzie tradycyjnych oraz współcześnie produkowanych leków na wątrobę. W ostatnich latach z jej właściwości chętnie korzysta się również w kosmetyce. Z produkcji karczochów słyną Włochy, gdzie przysmakiem są ich młode główki zalewane oliwą i podawane jako przekąska. Sezon na to warzywo trwa od października do maja i to właśnie w tym okresie szczególnie warto korzystać z dobrodziejstw tej rośliny.

Właściwości zdrowotne karczochów

Karczoch jest warzywem znanym z szerokiego działania prozdrowotnego. Swoje pozytywne właściwości zawdzięcza w dużej mierze wysokiej zawartości substancji odżywczych oraz antyoksydacyjnych (przeciwdziałających negatywnym skutkom oddziaływania wolnych rodników) i prebiotycznych (wspierających wzrost korzystnej mikroflory jelitowej).

Wartości odżywcze karczocha

Właściwości zdrowotne karczochów wynikają w dużej mierze z wysokiej wartości odżywczej warzywa spożywanego w świeżej postaci. Jeden średniej wielkości karczoch (130 g) dostarcza:

• 60 kcal,
• 4,2 g białek,
• 0,2 g tłuszczów,
• 13,4 g węglowodanów, w tym aż 6,9 g błonnika (co stanowi ponad ¼ dziennego zapotrzebowania na ten składnik dla osoby dorosłej).

Dzięki wysokiej zawartości błonnika oraz występowaniu działającej jak prebiotyk inuliny spożywanie karczochów wspomaga pracę przewodu pokarmowego. Wykorzystuje się to w składzie tabletek na trawienie. Ze względu na to, że błonnik pokarmowy przyczynia się do występowania uczucia sytości po spożyciu nawet niedużej porcji pokarmu, warzywo to można z powodzeniem wykorzystać jako składnik diety wspomagającej odchudzanie.

Co więcej, karczoch charakteryzuje się wysoką zawartością składników mineralnych, takich jak magnez, potas i żelazo. Stanowi również bogate źródło witamin, m.in. odpowiadającej za krzepnięcie krwi witaminy K oraz folianów, wspomagających pracę układu nerwowego i niezbędnych do prawidłowego przebiegu procesu powstawania nowych komórek organizmu.

Karczoch a ciśnienie krwi

W opublikowanym w 2021 r. artykule naukowym (źródło: Moradi M., Sohrabi G., Golbidi M. i wsp. (2021) Effects of artichoke on blood pressure: A systematic review and meta-analysis, Complementary Therapies in Medicine, 57: 102668) stanowiącym analizę przeprowadzonych wcześniej 8 badań z udziałem pacjentów z nadciśnieniem tętniczym autorzy wskazują, że przyjmowanie suplementów na bazie karczocha może łagodnie zmniejszać ciśnienie skurczowe i rozkurczowe krwi. Korzystne efekty zaobserwowano po spożywaniu soku i ekstraktu, a także proszku z liści tego warzywa. Czas potrzebny na uzyskanie efektów w opisywanych badaniach wynosił około 12 tygodni.

Karczochy w postaci płynnej dostępne są na przykład jako suplement diety sok Alter Medica Karczoch. Ekstrakt z liści karczocha możesz natomiast kupić w postaci kapsułek (np. suplement diety Karczoch Pharmovit i suplement diety Herbaya Karczoch) oraz suplementu diety karczoch (cynara scolymus) w tabletkach.

Czy karczoch obniża stężenie cholesterolu we krwi?

Pozytywne skutki stosowania suplementów z ekstraktem z liści karczocha zaobserwowano również w przypadku eksperymentów mających na celu poprawę parametrów lipidowych krwi (źródło: Sahebkar A., Pirro M., Banach M. i wsp. (2018) Lipid-lowering activity of artichoke extract: systematic review and meta-analysis, Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 58(15):2549-2556). W badaniach wykazano ich korzystny wpływ na obniżenie całkowitego stężenia cholesterolu, cholesterolu LDL oraz trójglicerydów. Nie zaobserwowano natomiast istotnego efektu w kontekście normowania poziomu cholesterolu HDL. 

Tabletki na cholesterol z ekstraktem z karczocha mogą potencjalnie wspomagać przywracanie prawidłowego stężenia podstawowych parametrów lipidowych krwi i przez to przyczyniać się do zmniejszenia ryzyka wystąpienia groźnych powikłań chorób sercowo-naczyniowych, przede wszystkim miażdżycy

Karczoch w kosmetyce

Ekstrakt z liści karczocha jadalnego zawiera bioaktywne substancje, które można wykorzystać z dobrym efektem w kosmetyce. Działanie kremu z tym składnikiem zapobiega widocznemu starzeniu się skóry – wyciąg z rośliny ma właściwości przeciwzmarszczkowe. Po jego zastosowaniu odnotowuje się poprawę w zakresie gładkości i elastyczności skóry. Pozytywny wpływ ekstraktu z karczocha w kosmetyce przypisuje się wysokiej zawartości związków antyoksydacyjnych, które przeciwdziałają negatywnym skutkom działania wolnych rodników na skórę.

Zastosowanie karczochów w kuchni

Właściwości kulinarne karczochów cenione są m.in. przez amatorów zdrowej kuchni śródziemnomorskiej. Warzywo możemy przygotować w postaci gotowanej w wodzie lub na parze, pieczonej oraz duszonej. W wybranych sklepach, oprócz świeżych kwiatostanów, dostaniemy także wersje w słoikach lub puszkach, a także przygotowane w różnego typu zalewach, np. w oliwie lub w occie. Częścią jadalną karczochów są główki kwiatostanów, z których należy usunąć stwardniałe zewnętrzne liście. Wewnętrzne liście są mięsiste, a ich miękkie części nadają się do spożycia. 

W celach kulinarnych można wykorzystać również trzon warzywa (zwykle obiera się go w czasie przygotowywania) oraz tzw. serce karczocha, czyli część znajdującą się nad trzonem. Co można zrobić z karczocha? Popularnie spożywa się go jako przystawkę ( np. z ziołową oliwą lub czosnkowym sosem aioli) oraz dodatek do sałatek, kanapek czy dań głównych, np. makaronów.

Alergia na karczocha 

Występowanie alergii na karczochaobserwuje się rzadko. Wyższe prawdopodobieństwo reakcji uczuleniowej mają osoby z alergiami na inne rośliny z rodziny astrowatych, w tym cykorię i endywię, pestki słonecznika, estragon oraz rumianek. Możliwe jest pojawienie się alergii pokarmowej (po spożyciu warzywa) oraz kontaktowej (związanej z reakcjami skórnymi, najczęściej występującej u osób pracujących przy uprawie rośliny).

Karczoch a ciąża 

Spożywanie karczochów w postaci warzywa jestcałkowicie bezpieczne dla kobiet w ciąży. Powinny one jednak unikać przyjmowania ekstraktów, tabletek i innych skoncentrowanych postaci tej rośliny, ponieważ badania określające bezpieczeństwo ich stosowania w tej grupie nie zostały przeprowadzone.

Karczoch a karmienie piersią

Podobnie jak w przypadku okresu ciąży, na czas laktacji zaleca się zaprzestanie przyjmowania karczocha w skoncentrowanej postaci, np. ekstraktów zawartych w suplementach diety.

Przeciwwskazania do stosowania karczocha

Spożywanie dużej ilości karczochów może być niebezpieczne dla osób stosujących leki przeciwkrzepliwe, takie jak warfaryna. U tych pacjentów ilość witaminy K przyjmowanej wraz z dietą oraz suplementami powinna kształtować się na mniej więcej stałym poziomie, aby leki miały odpowiednio dostosowane do potrzeb działanie. Karczochy dostarczają dużej ilości witaminy K, dlatego ich wysokie spożycie może spowodować przekroczenie zalecanej dziennej dawki i wywoływać potencjalnie groźne skutki uboczne.

Innymi przeciwwskazaniami do wykorzystania karczochów mogą być (wspomniane wcześniej) alergie oraz – biorąc pod uwagę suplementy diety – ciąża oraz laktacja. Ze względu na działanie żółciopędne osoby z kamicą żółciową powinny zachować ostrożność przy włączaniu tego warzywa lub ekstraktu z jego liści do swojej diety (najlepiej poradzić się wcześniej lekarza, czy w danym przypadku istnieją przeciwwskazania).

Jak smakuje karczoch?

Smak karczocha można opisać jako delikatnie ziemisty, lekko słodkawy i z nutą goryczy. Bywa porównywany do połączenia szparagów z brukselką.

Jak jeść karczochy?

Karczochy warto jeść w postaci ugotowanej w wodzie lub na parze albo pieczonej w folii aluminiowej. Po przygotowaniu liście, serce i trzon karczocha można podawać jako przystawkę do maczania w wybranym sosie (tradycyjnie na bazie masła lub majonezu, w zdrowszej wersji jogurtowym lub opartym na oliwie z oliwek). 

Jak rosną karczochy?

Karczoch jest gatunkiem należącym do rodziny astrowatych. Wyglądem przypomina roślinę ozdobną. Kuliste kwiatostany stanowiące część jadalną rosną na szczycie łodygi o wysokości do 2 metrów. Liście są wyraźnie pierzaste, o ząbkowanych brzegach i zaostrzonym końcu. Najlepiej rosną w warunkach dużego nasłonecznienia, na terenach niepodmokłych.

Karczoch – roślina o wielorakim zastosowaniu

Karczoch jest rośliną o cenionychwłaściwościach kulinarnych, która spożywana zarówno w postaci świeżego warzywa, jak i suplementów diety może pomagać w zachowaniu zdrowia poprzez korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy i pokarmowy. Przeciwstarzeniowe działanie zawartych w nim substancji aktywnych wykorzystuje się natomiast w składzie wielu kosmetyków. text

Źródła:

1. Moradi M., Sohrabi G., Golbidi M. i wsp. (2021) Effects of artichoke on blood pressure: A systematic review and meta-analysis, Complementary Therapies in Medicine, 57: 102668, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0965229921000091?via%3Dihub [dostęp 04.06.2022].
2. D’Antuono I., Carola A., M. Sena L. i wsp. (2018) Artichoke Polyphenols Produce Skin Anti-Age Effect by Improving Endothelial Cell Integrity and Functionality, Molecules, 23(11): 2729, https://www.mdpi.com/1420-3049/23/11/2729#cite [dostęp 09.06.2022].
3. USDA (2019) Artichokes, (globe or french), raw, https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/169205/nutrients, [dostęp 10.06.2022].
4. Sahebkar A., Pirro M., Banach M. i wsp. (2018) Lipid-lowering activity of artichoke extract: systematic review and meta-analysis, Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 58(15):2549-2556, https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10408398.2017.1332572?journalCode=bfsn20, [dostęp 10.06.2022].