Upadki osób starszych – przyczyny, konsekwencje i profilaktyka upadków u seniorów

Upadki i związane z nimi konsekwencje to jedne z poważniejszych zagrożeń dla zdrowia i życia osób starszych. Co trzecia osoba po 65. roku życia doznaje upadku co najmniej raz w roku. Problem ten zalicza się do tzw. wielkich zespołów geriatrycznych. Co robić, aby zminimalizować ryzyko upadków wśród osób starszych? Sprawdź, na czym polega profilaktyka upadków u seniorów!

Przyczyny upadków osób starszych

Wśród przyczyn upadków seniorów można wymienić czynniki środowiskowe, które związane są z niekorzystnymi warunkami w najbliższym otoczeniu, zaliczamy do nich:

• Wysokie progi, 
• Dywany, 
• Śliskie, nierówne powierzchnie, 
• Źle dobrane obuwie, 
• Brak poręczy,
• Nieodpowiednie oświetlenie. 

Wszystkie mogą stanowić niebezpieczeństwo dla seniorów i główną przyczynę upadków. 

Do czynników ryzyka zalicza się również problemy zdrowotne – wraz z wiekiem wydłuża się lista chorób współistniejących, które bezpośrednio wpływają na kondycję osób starszych. Wśród nich można wymienić:

• Choroby układu ruchu: zwyrodnienia stawów, osteoporoza, osłabienie mięśni – schorzenia te wpływają na zmienioną postawę ciała i sposób chodzenia,
• Choroby narządu wzroku: zaćma, zwyrodnienie plamki żółtej, kurza ślepota, jaskra,
• Choroby układu krążenia: nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, niskie ciśnienie krwi u seniora,
• Pogorszenie narządu wzroku i słuchu,
• Problemy neurologiczne: choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, otępienie, zawroty głowy u osób starszych, padaczka u osób starszych,
• Problemy natury psychicznej: zaburzenia lękowe, depresja.

Upadki mogą być też spowodowane stanami nagłymi, jak zawał serca, udar mózgu lub inny atak bólu związany np. z nawrotem dawnych kontuzji i urazów. Za zaburzenia chodu i równowagi u osób starszych mogą odpowiadać również przyjmowane leki. Seniorzy zażywają liczne preparaty, wraz z ich liczbą zwiększa się ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, m.in.: senności, zawrotów czy nagłych spadków ciśnienia. Miejscami, w których najczęściej dochodzi do upadków seniorów, są: ulice, szpitale, miejsca zamieszkania oraz domy opieki.

Upadki osób starszych – konsekwencje  

Statystyki pokazują, że ponad 50% wszystkich upadków seniorów kończy się hospitalizacją i długotrwałym ograniczeniem sprawności ruchowej.  

• Najczęstsze konsekwencje upadków to: krwiaki,stłuczenia, naciągnięcia mięśni oraz złamania.  
• Złamania u osób starszych powstają w obrębie kości udowej (szyjka kości udowej), kości ramiennej oraz dalszej części przedramienia. Najbardziej niebezpieczne dla seniorów są skutki unieruchomienia, które może prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak: 
• Odleżyny – ogniska martwicy przechodzące w owrzodzenie skóry, tkanki podskórnej, a nawet mięśni i kości. Zmiany powstają na skutek długotrwałego ucisku i niedotlenienia tkanek w miejscach, gdzie części kostne stykają się z podłożem m.in.: w rejonie kości krzyżowej, pośladków, pięt, łokci, 
• Przykurcze i zaniki mięśniowe, 
• Zakrzepica żył głębokich, 
• Zakażenia układu moczowego, 
• Nasilenia osteoporozy. 
• Wśród poważnych następstw związanych z upadkami należy wymienić pogorszenie stanu psychicznego – seniorzy doświadczają poczucia izolacji, strachu i samotności, w efekcie mogą rozwinąć się u nich stany depresyjne.  
• Częstym następstwem upadku jest tzw. zespół stresu powypadkowego, czyli lęk przed powtórzeniem podobnego zdarzenia. Osoba ogranicza bądź całkowicie rezygnuje z aktywności i wychodzenia z domu. Takie zachowanie prowadzi do obniżenia aktywności życiowej, osłabienia organizmu, tym samym zwiększając ryzyko kolejnych upadków. 

Bardzo często podczas upadku senior może doświadczyć zranienia np. w obrębie kolana, łokcia czy głowy. Prawidłową reakcją po powstaniu rany powinno rany powinno być użycie płynu do dezynfekcji w postaci wody utlenionej. Nałożona na zranioną warstwę skóry zaczyna się pienić, oczyszczając ranę powstałą po upadku. Następnie do zaopatrzenia rany należy użyć materiałów opatrunkowych. Możemy sięgnąć po kompresy jałowe, opaski elastyczne oraz gotowe opatrunki na rany. Jeśli senior w trakcie upadku dozna stłuczenia kończyny, należy zastosować kompresory chłodzące. Urażone miejsce warto przez kilka dni smarować maściami na stłuczenia. Pomagają one uśmierzyć dyskomfort i ból.  

Profilaktyka upadków u osób starszych 

Co zrobić, aby zmniejszyć ryzyko upadków osób starszych?  

• Przede wszystkim należy zwrócić szczególną uwagę na eliminację istniejących zagrożeń mogących spowodować kontuzję oraz wdrożyć właściwe środki zwiększające bezpieczeństwo w otoczeniu seniora. Przeciwdziałanie upadkom osób starszych polega na wyposażeniu najbliższego otoczenia seniora w pomoce umożliwiające bezpieczną lokomocję, m.in.: 
• Poręcze do łazienki ułatwiające wstawanie z toalety, 
• Odpowiednie oświetlenie miejsc, gdzie przebywa osoba starsza, 
• Siedziska oraz maty antypoślizgowe do wanny i prysznica, 
• Właściwe obuwie – buty powinny być pełne, obejmujące całą stopę, wygodne do zakładania z antypoślizgową podeszwą, dopasowane do ewentualnych zniekształceń w obrębie stopy, 
• Łyżki do butów o długim trzonie ułatwiające wkładanie obuwia, chwytaki. 
• Aby ograniczyć ryzyko upadku, powinniśmy usunąć z mieszkania seniora bariery architektoniczne: wysokie progi, wystające kable, dywany oraz zbędne meble. 
• Jeśli osoba starsza czuje się niepewnie podczas chodzenia, warto rozważyć zakup laski lub balkonika. Sprzęty ortopedyczne ułatwią poruszanie i ograniczą ryzyko niefortunnego upadku. Kluczowym warunkiem jest odpowiednie dobranie sprzętu do potrzeb seniora (jego wzrostu, wagi oraz możliwości lokomocyjnych). Warto w celu zakupu wybrać się do profesjonalnego sklepu medycznego. 
• Każdy senior powinien być pod stałą opieką lekarską i regularnie przyjmować leki oraz witaminy dla seniora (witaminę D). 
• W profilaktyce upadków osób starszych ważny jest również odpowiednio skomponowany jadłospis oraz nawodnienie. Dieta seniora powinna zawierać świeże owoce i warzywa, produkty bogate w wapń, chude mięso, ryby, orzechy i nasiona.  
• Warto zachęcać seniora do regularnej aktywności. Doskonale sprawdzą się tutaj spacery oraz prostećwiczenia na równowagę dla osób starszych. Ciekawą formą ćwiczeń równoważnych jest prowadzenie ich na świeżym powietrzu, na zróżnicowanym terenie, np. nordic walking. Bardzo dobre rezultaty przynoszą także ćwiczenia w wodzie (aqua aerobic). Warto skorzystać z pomocy fizjoterapeuty, który opracuje odpowiedni indywidualny zestaw ćwiczeń, mający na celu wzmocnienie siły mięśni kończyn oraz utrzymanie odpowiedniej ruchomości stawów. 

Warto wiedzieć również, jak reagować, gdy dojdzie do upadku bliskiej osoby.  

• Przede wszystkim nie należy panikować i racjonalnie ocenić stan seniora.  
• Jeśli osoba starsza jest przytomna i na pierwszy rzut oka nie widać żadnych objawów urazu, odczekajmy kilka minut, aby poszkodowany mógł powrócić do siebie po możliwie przebytym szoku.  
• W tym czasie warto przykryć go kocem, aby nie doprowadzić do szybkiej utraty ciepła.  
• Jeżeli wszystko jest w porządku, należy ostrożnie pomóc wstać. Przy podejrzeniu złamania kości, nie wolno ruszać seniora, ani zmieniać pozycji, gdyż może to pogłębić kontuzję. Należy unieruchomić miejsce urazu i jak najszybciej wezwać pogotowie. 

Podsumowanie

Upadki osób starszych mogą skutkować poważnymi urazami, które są bardzo często zagrożeniem dla ich zdrowia, a nawet życia. Mimo wielu czynników ryzyka, większość z nich można skutecznie eliminować, wdrażając w życie powyższe porady. 

Źródła:

1. K. Wieczorkowska-Tobis, D. Talarska, Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne, Wydawnictwo Lekarskie, PZWL, Warszawa 2010,
2. A. Borzym, Upadki osób w podeszłym wieku – przyczyny, konsekwencje i zapobieganie, Psychogeriatria Polska, 2009, 
3. W. Kuliński, Fizjoterapia w profilaktyce niepełnosprawności u osób w wieku podeszłym, Gerontologia Polska, 2017.