Prawoślaz lekarski – zastosowanie i właściwości zdrowotne

Prawoślaz lekarski jest rośliną wykorzystywaną w ziołolecznictwie przede wszystkim w terapii chorób układu oddechowego i pokarmowego. Jej nazwę najczęściej słyszymy w kontekście składu popularnych syropów na kaszel. Sprawdź, jakie właściwości ma prawoślaz lekarski i na co mogą pomóc zawierające go preparaty.

Czym jest prawoślaz lekarski i skąd pochodzi?

Prawoślaz lekarski (łac. Althaea officinalis) to lecznicza i ozdobna roślina wieloletniaz rodziny ślazowatych, rodzima dla terenów wschodniej części Europy oraz północnej Afryki. W naszym kraju w warunkach naturalnych szczególnie często można ją znaleźć na łąkach na obszarze Wielkopolski. Uprawę prawoślazu wiele osób prowadzi również w domowych ogródkach, gdzie do prawidłowego wzrostu roślina wymaga żyznej ziemi, dobrego nasłonecznienia i umiarkowanej wilgotności.

Jak wygląda prawoślaz lekarski? Dość mocno przypomina powszechnie występującą malwę, z którą często bywa mylony. Rozpoznamy go na podstawie:

• Białoróżowych kwiatów o średnicy 2-3 cm (okres kwitnienia przypada na miesiące od lipca do sierpnia),
• Pokrytej drobnymi włoskami prostej łodygi o wysokości do około 1,5 m,
• Sercowatych, silnie unerwionych i gęsto owłosionych liści o ząbkowanych brzegach.

Jako ciekawostkę można wspomnieć, że angielską nazwę prawoślazu lekarskiego, marshmallow, nie bez uzasadnienia możemy kojarzyć z popularnymi obecnie m.in. w Stanach Zjednoczonych słodyczami. Wytwarzanie oryginalnej wersji tych lubianych pianek miało miejsce już w starożytnym Egipcie, gdzie do produkcji deseru wykorzystywano zagęszczające właściwości śluzu ze sproszkowanych korzeni rośliny. Od rozpoczęcia produkcji marshmallows na szeroką skalę w XIX w. prawoślazu lekarskiego nie stosuje się już jednak jako jednego ze składników. Zastępowany jest posiadającą podobne działanie żelatyną. 

Produkcja słodyczy nigdy nie stanowiła podstawowego zastosowania tej rośliny. Ceniona ze względu na właściwości lecznicze, wykorzystywana była przede wszystkim jako środek wykrztuśny, moczopędny oraz wspomagający terapię problemów z przewodem pokarmowym. 

Właściwości lecznicze prawoślazu lekarskiego

Obecnie dysponujemy badaniami, które potwierdzają zasadność użycia prawoślazu lekarskiego w leczeniu niektórych schorzeń i łagodzeniu towarzyszących im dolegliwości. Na co pomaga przyjmowanie tego surowca?

Prawoślaz lekarski a choroby układu oddechowego

Wspomaganie leczenia stanów zapalnych układu oddechowego jest na ten moment podstawowym zastosowaniem prawoślazu lekarskiego. Zawarte w roślinie substancje tworzą powłokę chroniącą błonę śluzową jamy ustnej i gardła przed podrażnieniami. Mogą również przeciwdziałać bólowi gardła oraz chrypie spowodowanej infekcjami górnych dróg oddechowych.

Syropy zawierające maceraty z korzenia prawoślazu mają działanie przeciwkaszlowe. Powstawanie po ich zażyciu warstwy osłaniającej zmienioną chorobowo błonę śluzową powoduje ograniczanie podrażniania receptorów i zmniejszenie częstotliwości występowania tego odruchu. Wykorzystuje się je z dobrymi efektami w przypadku suchego kaszlu (jeśli zastanawiasz się, jak odróżnić kaszel suchy od mokrego, polecamy przeczytać nasz artykuł, ponieważ ma to zasadnicze znaczenie przy doborze właściwego sposobu leczenia). Inne zioła na kaszel, które można stosować zamiennie z preparatami na bazie prawoślazu lekarskiego, to m.in. tymianek właściwy, lukrecja gładka oraz porost islandzki.

Stosowanie prawoślazu lekarskiego na problemy z przewodem pokarmowym

Spożycie doustne środków na bazie prawoślazu lekarskiego może mieć również dobroczynny wpływ na stan przewodu pokarmowego. Sposób działania tego surowca roślinnego jest tutaj podobny jak w przypadku układu oddechowego – zawarte w nim śluzy tworzą barierę ochronną wyściełającą błony śluzowe. 

 Szczególnie istotne korzyści przynosi to w przypadku:

• refluksu żołądkowo-przełykowego i jego objawów w postaci zgagi – cofanie się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku powoduje uszkodzenie błony śluzowej, z czym wiąże się odczuwanie bólu i pieczenia w klatce piersiowej; obecność powłoki ochraniającej górne odcinki przewodu pokarmowego pomaga zapobiegać dalszemu powstawaniu podrażnień i może być stosowana obok leków na zgagę w celu łagodzenia odczuwanych dolegliwości,
• stanów zapalnych żołądka i jelit, wrzodów żołądka i dwunastnicy – również ze względu na działanie osłaniające,
• suchości w jamie ustnej związanej z niedostateczną produkcją śliny, która może wynikać np. ze stosowania leków lub obecności niektórych chorób autoimmunologicznych.

Prawoślaz lekarski jako środek poprawiający stan skóry

Ochronne i łagodzące właściwości prawoślazu lekarskiego pomagają również w kontekście problemów ze skórą. Zastosowanie miejscowe tych środków ma działanie łagodzące w przypadku oparzeń słonecznych i egzemy. Wspierają one również procesy związane z gojeniem się ran, m.in. ze względu na aktywność przeciwbakteryjną (a więc zapobiegającą infekcjom).

Prawoślaz lekarski w kosmetyce

Korzystne właściwości prawoślazu lekarskiego bywają wykorzystywane przez producentów kosmetyków do skóry i włosów. Prawoślaz ceniony jest w tym przemyśle przede wszystkim ze względu na działanie:

• nawilżające i chroniące przed przesuszeniem,
• przeciwzapalne,
• wspomagające gojenie się zmian skórnych,
• chroniące komórki skóry przed stresem oksydacyjnym i w związku z tym przeciwdziałające jej widocznemu starzeniu się.

Zastosowanie prawoślazu lekarskiego w kuchni

Choć prawoślaz lekarski nie jest obecnie składnikiem popularnym w kulinariach, to roślina ma cenne właściwości technologiczne. Wodę odcedzoną po ugotowaniu w niej liści lub korzenia rośliny można stosować jako zagęstnik oraz zamiennik dla białka jaja. Działa podobnie do aquafaby, czyli wody pozostającej po ugotowaniu cieciorki, którą często wykorzystuje się w przepisach na wegańskie desery lub słodycze dla osób z alergiami pokarmowymi.

Stosowanie prawoślazu lekarskiego w czasie ciąży

Jak w przypadku bardzo dużej grupy leków, ze względu na brak badań dotyczących bezpieczeństwa preparatów na bazie prawoślazu lekarskiego nie zaleca się przyjmować w okresie ciąży. 

Przeciwwskazania do zażywania prawoślazu lekarskiego

Prawoślazu lekarskiego nie należy stosować u osób z nadwrażliwością (alergią) na substancje zawarte w tej roślinie. Dostępne na rynku preparaty (głównie syropy) w większości nie są przeznaczone dla dzieci poniżej 3-6 roku życia. Pozostałe przeciwwskazania do stosowania leków zawierających prawoślaz lekarski wynikają głównie z zawartości substancji pomocniczych wykorzystywanych do ich produkcji. Można tu wymienić przede wszystkim:

• Etanol – niewskazany m.in. u osób z chorobą alkoholową i u pacjentów ze schorzeniami wątroby, 
• Kwas benzoesowy – nie powinien być podawany osobom chorującym na astmę oskrzelową,
• Sacharoza – należy zachować szczególną ostrożność przy podawaniu pacjentom z cukrzycą.

Ponadto warto wiedzieć, że spożywanie leków zawierających prawoślaz lekarski może prowadzić do powstawania bariery w jelitach, która powoduje utrudnienie wchłaniania leków. Z tego powodu nie należy przyjmować go jednocześnie z innymi farmakologicznymi środkami doustnymi (po zażyciu preparatu na bazie prawoślazu należy zachować przynajmniej jedną godzinę przerwy przed przyjęciem innego leku).

Skutki uboczne stosowania prawoślazu lekarskiego

Przyjmowanie preparatów na bazie prawoślazu lekarskiego uznawane jest za bezpieczne. Dotychczas nie odnotowano skutków ubocznych przyjmowania ekstraktów z tej rośliny.

Prawoślaz lekarski – roślina o szerokim zastosowaniu

Prawoślaz lekarski stosuje się w różnych postaciach, zarówno przeznaczonych do użytku wewnętrznego, jak i zewnętrznego. Wśród licznych zastosowań tej rośliny warto wymienić:

• Produkcję leków – przede wszystkim syropów na kaszel oraz leków na chrypkę; prawoślaz znajdziemy również w składzie niektórych tabletek na ból gardła,
• Wytwarzanie suplementów diety (m.in. w postaci kapsułek), wykorzystywanych do wspomagania funkcji układu oddechowego i pokarmowego,
• Przygotowanie naparu z suszonych liści lub korzenia prawoślazu do picia,
• Stosowanie okładów z naparu lub ekstraktu z prawoślazu lekarskiego miejscowo jako środka wspomagającego gojenie się zmian skórnych,
• Produkcję kosmetyków do skóry i włosów, takich jak kremy, szampony przeciwłupieżowe, maski i odżywki do włosów oraz płyny do kąpieli, 
• Wyrób deserów. 

Źródła:

1. Britannica, The Editors of Encyclopaedia (2018) „marsh mallow”, Encyclopedia Brittanica, https://www.britannica.com/plant/marsh-mallow [dostęp 22.07.2022]
2. European Medicines Agency (2016) Assessment report on Althaea officinalis L., radix, https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-report/final-assessment-report-althaea-officinalis-l-radix_en.pdf [dostęp 23.07.2022]
3. Fink C., Schmidt M., Craft K. (2018) Marshmallow Root Extract for the Treatment of Irritative Cough: Two Surveys on Users’ View on Effectiveness and Tolerability, Complementary Medicine Research, 25(5): 299-305, https://europepmc.org/article/med/30064132 [dostęp 23.07.2022].