Szałwia – zastosowanie, działanie, właściwości

Szałwia to dziko rosnąca roślina szeroko rozpowszechniona na całym świecie. Choć ma prawie 1000 odmian, różniących się wyglądem i właściwościami, to pod względem popularności zdecydowanie przoduje szałwia lekarska pochodząca z rejonu Morza Śródziemnego. Przeczytaj, jak działa szałwia i jakie ma zastosowanie. 

Szałwia – pochodzenie i ciekawostki 

Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.) jest krzewinką o wysokości do 60-70 cm. Jej środowiskiem naturalnym są dobrze nasłonecznione tereny zlokalizowane w rejonie Morza Śródziemnego. Szałwia, podobnie jak mięta, należy do rodziny jasnotowatych i tak samo jak krewniaczka uważana jest za roślinę leczniczą. Co ciekawe, słowo szałwia pochodzi od łacińskiego słowa salvēre, którego Rzymianie używali w formie pozdrowienia „bądź zdrów!”. Sama nazwa wyraźnie odnosi się do właściwości prozdrowotnych rośliny znanych już od starożytności. 

W naturze znanych jest niemal tysiąc gatunków szałwii, występujących praktycznie na wszystkich kontynentach i każdy z nich może mieć różne właściwości – od kosmetycznych, aż po halucynogenne. Z uwagi na walory wizualne rośliny i atrakcyjnie wybarwione kwiaty większość  uprawiana jest wyłącznie w formie ozdobnej, natomiast do celów leczniczych wykorzystuje się głównie szałwię lekarską. 

Najcenniejszą częścią szałwii lekarskiej są jej zielono-srebrzyste liście stanowiące bogactwo prozdrowotnych związków bioaktywnych wspierających leczenie wielu dolegliwości i łagodzących ich objawy. To właśnie w liściach znajduje się wartościowy olejek eteryczny. Jego ostateczny skład ilościowy uzależniony jest między innymi od warunków środowiskowych, takich jak temperatura czy dostęp do światła.  

Produkty bazujące na szałwii możesz kupić w aptekach, sklepach zielarskich, a nawet w drogeriach w postaci olejku eterycznego czy zioła jednoskładnikowego do samodzielnego przygotowywania leczniczych naparów. Roślina stanowi też  składnik herbatek ziołowych, tabletek do ssania i innych preparatów leczniczych. 

Szałwia – właściwości lecznicze 

Zainteresowanie naukowców wzbudziły między innymi właściwości antybakteryjne olejku eterycznego pozyskiwanego z Salvia officinalis. Roślina wykorzystywana jest między innymi jako środek antyseptyczny, przeciwzapalny. Wskazuje się, że olejek może być wsparciem dla tradycyjnych antybiotyków, które stopniowo tracą skuteczność w następstwie rosnącej oporności bakterii, jednak ostateczna decyzja co do ścieżki leczenia zawsze powinna należeć do lekarza.  

Wspomniana cecha, podobnie jak pozostałe właściwości rośliny, to zasługa bogatego składu, obfitującego w szereg substancji aktywnie wspierających organizm.  

Jakie są właściwości lecznicze szałwii? 

• Działa antybakteryjnie i ściągająco, 
• Ułatwia odkrztuszanie, 
• Łagodzi kaszel i nieżyt oskrzeli, 
• Zwalcza stany zapalne jamy ustnej, gardła i dziąseł, 
• Poprawia trawienie, niweluje bóle brzucha, przeciwdziała wzdęciom, reguluje perystaltykę jelit, 
• Działa leczniczo na podrażnioną błonę śluzową przewodu pokarmowego, 
• Wspomaga leczenie chorób skóry, świądu i uszkodzeń naskórka, 
• Hamuje nadmierną potliwość, 
• Łagodnie obniża poziom cukru we krwi. 

Szałwia lekarska – zastosowanie 

Z uwagi na powyższe właściwości szałwia lekarska jest szeroko rozpowszechniona jako składnik wielu preparatów.  

• Znajdziesz ją między innymi w tabletkach na ból gardła, a także w preparatach, których składniki wspomagają pracę układu odpornościowego, np. Szałwia Dr. Max, pastylki ziołowe z witaminą C oraz Reutter, cukierki z ekstraktem z szałwii, miodem i witaminą C, które dodatkowo wpływają kojąco na jamę ustną, gardło i krtań.  
• Oprócz tego szałwia uzupełnia receptury leków na nadmierne pocenie się, a także suplementów zawierających składniki przyczyniające się do hamowania nadmiernego pocenia, np. Perspiblock suplement diety. Sprawdź skuteczne sposoby na nadmierne pocenie okolic intymnych. 
• Zdolność niwelowania stanów zapalnych wykorzystywana jest w produktach do płukania jamy ustnej, między innymi w preparacie Sylveco, ziołowy płyn do płukania jamy ustnej z ekstraktem z szałwii, rozmarynu, mięty i goździka. 
• Płukanka z naparu z szałwii to znany, domowy sposób na ból gardła, a co więcej – uznawana jest również za naturalny lek na ból zęba czy zapalenia  jamy ustnej. 

Inna możliwość zastosowania zioła to samodzielnie przygotowywane napary z wysokiej jakości suszu szałwii lekarskiej, np. z naparu ziołowego Szałwia Dr. Max.  

Przeczytaj, co na ból zęba? 

Szałwia – zastosowanie w kosmetyce 

Ekstrakt z szałwii może być stosowany w kosmetykach i produktach higieny osobistej sprzedawanych w Europie zgodnie z ogólnymi postanowieniami rozporządzenia kosmetycznego Unii Europejskiej. Dzięki przeciwdziałaniu infekcjom grzybiczym, stanom zapalnym, trądzikowi i łupieżowi, szałwia korzystnie wpływa na kondycję skóry i włosów. Stosuje się ją zwłaszcza w preparatach do pielęgnacji skóry mieszanej i tłustej, a także w formulacjach  przeciwdziałających przetłuszczaniu się skóry głowy i wypadaniu włosów.  

• Ekstrakt z szałwii zmniejsza rozszerzone pory, przyspiesza proces gojenia się drobnych ran i zadrapań, a także zapobiega powstawaniu wykwitów ropnych w obszarze zmian trądzikowych.  
• Skutecznie hamuje tworzenie zaskórników oraz reguluje nadmierne wydzielanie sebum, działając oczyszczająco, odkażająco i tonizująco.  
• Dodatkowo wykazuje właściwości antyoksydacyjne.  
• Jest składnikiem mydeł, szamponów, maseczek, toników, balsamów, past do zębów oraz preparatów do stóp.  
• W połączeniu z cynkiem i witaminą B2 stanowi dobre rozwiązanie dla osób z problemem zajadów i zmian skórnych w obrębie ust.  

Szałwia w kuchni 

Korzenny aromat i intensywny, lekko pikantny smak rośliny znakomicie odnajduje się jako dodatek do różnego rodzaju potraw, zarówno w formie suszonej, jak i świeżych listków.  

• Z uwagi na swoje pochodzenie, świetnie uzupełnia dania kuchni śródziemnomorskiej. Jej intensywny smak doskonale komponuje się z oliwą z oliwek, pomidorami, rybami, czosnkiem i serami. 
• Przyprawa pasuje ponadto do farszów i pasztetów, sosów i marynat do mięs, a dzięki zdolności niwelowania wzdęć i wspierania pracy układu pokarmowego – także do dań z kapusty i grochu.  
• Szałwia wzbogaci aromat pieczonych ziemniaków oraz potraw z makaronu.  
• Świeże listki szałwii możesz również dodać do konfitur, lemoniad, a także deserów z owocami. 

Szałwia a alergia 

Szałwia, choć posiada wiele korzystnych właściwości zdrowotnych, u niektórych osób może wywołać reakcje alergiczne. Przed zastosowaniem zioła w celach leczniczych skonsultuj się z lekarzem, zwłaszcza w przypadku podatności na alergie skórne lub pokarmowe, istniejące schorzenia czy przyjmowane leki. Ponadto istotne jest przestrzeganie zaleceń dotyczących stosowania wybranego preparatu zawierającego szałwię, ostrożność podczas picia naparów z suszonych liści rośliny oraz monitorowanie reakcji organizmu pod kątem niewystępujących dotychczas objawów.

Szałwia w ciąży 

Ciąża jest przeciwwskazaniem do stosowania szałwii, głównie z uwagi na zawartość tujonu – związku terpenowego, powodującego nadczynność kory mózgowej, który może mieć szkodliwy wpływ na zdrowie płodu. Dokładne mechanizmy działania na płód wciąż poddawane są badaniom, jednak z uwagi na potencjalne zagrożenie zaleca się, by przyszłe mamy powstrzymały się od spożywania zioła. Co więcej, szałwia niewskazana jest również podczas karmienia piersią, ponieważ może dojść do zahamowania laktacji.  

Szałwia – przeciwwskazania 

Pomimo że szałwia jest produktem roślinnym, to charakteryzuje się dość silnym działaniem, z którego nie każdy może skorzystać. Wśród przeciwwskazań do spożywania szałwii w celach leczniczych wymienia się między innymi: 

• Ciążę, 
• Laktację, 
• Ostry nieżyt żołądka, 
• Przyjmowanie leków antydepresyjnych i innych leków oddziałujących na układ nerwowy, 
• Zażywanie leków przeciwzakrzepowych. 

Szałwia – skutki uboczne 

Jak wspomniałam wyżej, szałwia zawiera tujon, który w wysokich dawkach może być toksyczny. Na jego szkodliwe działanie narażone są głównie osoby stosujące szałwię w postaci olejków eterycznych zawierających wysokie stężenie substancji aktywnej. Pamiętaj, że olejku szałwiowego nie powinno się przyjmować doustnie, natomiast przed aplikacją na skórę należy go rozcieńczyć, aby uniknąć podrażnienia naskórka. Napar przygotowany samodzielnie z 1-2 łyżeczek suszu można stosować 1-3 razy dziennie, najlepiej przed posiłkiem. Jeśli korzystasz z gotowych herbatek, przestrzegaj zaleceń producenta dotyczących sposobu przygotowania napoju oraz częstotliwości picia. 

Zarówno przy zastosowaniu wewnętrznym, jak i zewnętrznym, kuracja szałwią nie powinna trwać dłużej niż 2 tygodnie. W przypadku długotrwałego stosowania lub spożywania nadmiernych ilości zioła mogą wystąpić objawy niepożądane, takie jak uderzenia gorąca, zawroty głowy, reakcje alergiczne, wymioty, w związku z czym zachowaj ostrożność i używaj szałwii sporadycznie, w razie potrzeby.  

Podsumowanie 

Szałwia to roślina o licznych zastosowaniach zarówno w kuchni, w medycynie naturalnej, jak i kosmetyce. Korzystne właściwości ziela obejmują między innymi działanie antybakteryjne, przeciwzapalne oraz antyoksydacyjne. Szałwia używana jest do łagodzenia dolegliwości, takich jak bóle gardła czy stany zapalne jamy ustnej. Niemniej, z uwagi na obecność tujonu, substancji potencjalnie szkodliwej w dużych ilościach zaleca się zachowanie umiaru w spożyciu oraz konsultację z lekarzem przed wprowadzeniem szałwii w celach leczniczych.  

Źródła:

1. E. Hać-Szymańczuk, E. Lipińska, S. Błażejak, K. Bieniak, Ocena aktywności przeciwbakteryjnej szałwii lekarskiej (Salvia Officinalis L.), https://www.ptfarm.pl/pub/File/bromatologia_2011/3/667-672.pdf [dostęp 24.11.2023]
2.  M. Gniewosz, K. Kraśniewska, Z. Węglarz, J. L. Przybył, Porównanie przeciwdrobnoustrojowej aktywności etanolowego i wodnego ekstraktu z szałwii lekarskiej (Salvia officinalis L.), https://ptfarm.pl/pub/File/Bromatologia/2012/3/743-748.pdf [dostęp 24.11.2023]
3. R. Nurzyńska-Wierdak, Szałwia lekarska w tradycyjnych i współczesnych zastosowaniach leczniczych, https://czasopisma.up.lublin.pl/index.php/ah/article/view/4591 [dostęp 24.11.2023]
4. A. Kamienik, A. Bielińska, Ł. Tomaszewska, M. Dmitruk, Szałwia lekarska – cenny surowiec wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym i w medycynie, https://up.lublin.pl/wp-content/uploads/2023/10/Wybrane-zagadnienia-z-zakresu-produkcji-surowcow-zywnosci-i-kosmetykow-t.-3.pdf#page=42 [dostęp 24.11.2023]