Tymianek – zastosowanie, działanie, właściwości

Tymianek od tysiącleci znany jest jako remedium na wiele dolegliwości, m.in. związanych z funkcjonowaniem układu oddechowego i pokarmowego. Jakie zastosowanie ma ta roślina i jak najlepiej wykorzystywać ją w celach zdrowotnych i kulinarnych? Na te pytania odpowiadamy w tym artykule.

Podstawowe informacje o tymianku

Tymianek (inaczej macierzanka) jest rośliną należącą do rodziny jasnotowatych. W warunkach naturalnych zalicza się ją do półkrzewów ze względu na wykształcanie zdrewniałych dolnych pędów. Dorasta do wysokości 20-40 cm. Posiada zimozielone drobne liście o szarawej barwie. Wytwarza małe kwiaty w kolorze od białego do jasnofioletowego. Zarówno łodygi, liście, jak i kwiaty stanowią jadalną część rośliny oraz są używane w medycynie tradycyjnej.

Właściwości lecznicze tymianku wykorzystywano już 3 500 lat temu. Przez tysiąclecia ziele stosowano w celu łagodzenia przebiegu różnych chorób i dolegliwości. Obecnie macierzanka kojarzy się jednak głównie z kuchnią krajów basenu Morza Śródziemnego - w tym Francji, Hiszpanii, Włoch (gdzie rośnie w warunkach naturalnych), a jej działanie w kontekście zdrowotnym nie jest powszechnie znane. Niewiele osób wie także, że Polska to największy producent tego zioła w Unii Europejskiej.

Właściwości lecznicze tymianku

Zastosowanie tymianku związane z jego właściwościami zdrowotnymi jest bardzo szerokie. Roślina wpływa na wiele układów organizmu, wliczając w to m.in. układ oddechowy, pokarmowy i sercowo-naczyniowy.

Tymianek a infekcje

Tymianek wykorzystuje się we wspomaganiu terapii schorzeń układu oddechowego - przede wszystkim ze względu na działanie łagodzące kaszel. Wyciąg z tymianku to częsty składnik syropów na kaszel mokry oraz syropów na kaszel suchy, a także tabletek do ssania (np. suplementu diety Tymianek i Podbiał Dr. Max). Ponadto zioło wykazuje właściwości przeciwdrobnoustrojowe, które wspomagają zwalczanie infekcji wirusowych, bakteryjnych oraz grzybiczych - nie tylko dróg oddechowych, ale także układu pokarmowego i skóry. Ze względu na te cechy ekstrakt z rośliny może zapewniać ochronę m.in. przed grzybicą stóp. Zobacz np. aerozol do stóp przeciwgrzybiczy Aflofarm Steper. Dodatkowo tymianek w składzie maści na rany wspomaga proces gojenia skóry po urazach.

Sprawdź również dostępne w aptece leki na odporność.

Tymianek a dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego

Tymianek tradycyjnie znany jest jako zioło wspomagające trawienie, m.in. ze względu na działanie żółciopędne i wspierające prawidłową perystaltykę jelit. Z tych powodów zioło często stosuje się jako przyprawę do tłustych i ciężkostrawnych potraw kuchni staropolskiej. Ponadto macierzankę wykorzystuje się jako składnik tabletek na trawienie opartych na naturalnych wyciągach roślinnych. Zioło wykazuje w tym przypadku podobne właściwości jak rumianek, często stosowany w postaci naparów. Koszyczek rumianku zawiera np. suplement diety Rumianek Fix Tylko Natura. Wyciąg z rumianku jest również składnikiem kojącego żelu na ząbkowanie Pansoral.

Cierpisz na stłuszczenie wątroby? Dowiedz się, jak leczyć tę chorobę!

Działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne tymianku

Ze względu na zawartość licznych substancji aktywnych o działaniu antyoksydacyjnym i przeciwzapalnym tymianek potencjalnie można wykorzystywać w profilaktyce wielu częstszych w polskim społeczeństwie schorzeń. Przykładami są m.in. hipercholesterolemia (podwyższone stężenie cholesterolu we krwi), miażdżyca i choroba wieńcowa serca, nowotwory (w tym nowotwory jelita grubego) oraz niektóre choroby autoimmunologiczne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów. 

Właściwości uspokajające tymianku

W badaniach na zwierzętach wykazano, że zawarty w macierzance tymol posiada właściwości uspokajające. Wykorzystuje się je m.in. w aromaterapii do łagodzenia stresu, a potencjalnie również dolegliwości bólowych. Ze względu na takie działanie tymianek bywa uwzględniany m.in. w składzie preparatów stosowanych u ząbkujących niemowląt.

Dowiedz się także, czym jest zespół chronicznego zmęczenia i jak można go leczyć.

Jak stosować tymianek w celach leczniczych?

Tymianek można stosować w postaci świeżych lub ususzonych ziół, dodawanych do potraw lub napojów. W aptekach znajdziemy także suplementy diety oraz leki zawierające ekstrakty z tej rośliny. Dostępne są również olejki eteryczne (np. olejek eteryczny tymiankowy Etja), wykorzystywane m.in. do aromaterapii, produkcji kosmetyków oraz do inhalacji. Trzeba zachować ostrożność przy ich stosowaniu, ponieważ zawierają bardzo wysokie stężenie związków aktywnych, które zgodnie z ideą dawka czyni truciznę mogą przynosić szkodę dla zdrowia w przypadku niewłaściwego doboru ilości. Olejki eteryczne typowo rozcieńcza się w tzw. olejach nośnych, o neutralnym składzie. Nie należy ich przyjmować doustnie.

Zastosowanie tymianku w kuchni

Tymianek ma bardzo szerokie zastosowanie jako przyprawa ziołowa nadająca smak i aromat potrawom. Spośród często wykorzystywanych w kuchni roślin przypomina przede wszystkim rozmaryn. 

• Najczęściej dodaje się go do dań na bazie mięsa i nasion roślin strączkowych. Stanowi również popularny składnik zup i gulaszów, pieczonych ziemniaków i innych warzyw, a także sałatek. 
• Na bazie macierzanki warto przygotować również smaczne napary z dodatkiem owoców cytrusowych (np. pomarańczy w plastrach) oraz miodu. Taki napój można serwować zarówno na gorąco, jak i na zimno, z dodatkiem kostek lodu. Macierzanka stanowi także składnik niektórych napojów alkoholowych, przede wszystkim aromatyzowanych wódek i likierów. 
• Ponadto tymianek jest nieoczywistym dodatkiem do deserów, np. kremów do ciast. Nadaje im ciekawy charakter kojarzący się z aromatem sosnowym.

Tymianek a alergia 

Spożywanie tymianku wywołuje reakcję alergicznąu osób nadwrażliwych na zawarte w tej roślinie składniki. Zwiększone ryzyko alergii obserwuje się u uczulonych również na inne gatunki z rodziny jasnotowatych (np. oregano, miętę). Niepożądane objawy nadwrażliwości mogą wystąpić w przypadku spożycia zioła, a także jego kontaktu ze skórą. Najczęściej o alergii świadczą symptomy, takie jak:

• Świąd, 
• Obrzęk, 
• Biegunka,
• Nudności i wymioty.

Tymianek w ciąży

Większość ziół w ciąży (a także w okresie karmienia piersią) w standardowych ilościach dodawanych do potraw można spożywać bezpiecznie. Na ten moment brakuje jednak danych dotyczących maksymalnej ilości macierzanki, której przyjmowanie nie wiąże się z ryzykiem wystąpienia negatywnych efektów dla rozwijającego się dziecka. Z tego powodu zaleca się unikać zażywania suplementów diety zawierających tymianek w okresie ciąży i laktacji, ponieważ zwykle dostarczają one dużych dawek substancji aktywnych naturalnie występujących w roślinie. 

Sprawdź również, czego najlepiej unikać w ciąży.

Przeciwwskazania do przyjmowania tymianku 

• Istnieją przesłanki mówiące o tym, że tymianek nie powinien być stosowany w dużych ilościach przez osoby zmagające się z chorobami, na przebieg których wpływa estrogen. W tej grupie można wymienić pacjentów m.in. z nowotworami piersi, szyjki macicy i jajnika, a także endometriozą. 
• Co więcej, przyjmowanie tymianku w wysokich dawkach może w pewnym stopniu hamować krzepnięcie krwi. Z tego powodu ostrożność przy jego stosowaniu należy zachować w przypadku zażywania leków przeciwzakrzepowych (które mają podobny efekt), a także w okresie przed i po planowanym zabiegu operacyjnym. 
• Przyjmowanie tymianku w dużych ilościach może również istotnie zwiększać stężenie jednego z neuroprzekaźników - acetylocholiny i tym samym redukować siłę działania leków przeciwcholinergicznych (cholinolityków), stosowanych m.in. w leczeniu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc oraz w astmie.
• Tymianek należy przyjmować z ostrożnością również w przypadku zażywania leków na nadciśnienie tętnicze krwi, ponieważ zawarte w roślinie substancje w wysokich dawkach w połączeniu z tymi środkami mogą skutkować nadmiernym obniżeniem ciśnienia.

Skutki uboczne stosowania tymianku

Stosowanie tymianku przez większość osób uznaje się za bezpieczne, a pojawienie się skutków ubocznych na skutek jego przyjmowania zdarza się niezwykle rzadko. Narażone są na to przede wszystkim osoby nadwrażliwe na zawarte w roślinie składniki. Niepożądane efekty mogą wystąpić również w przypadku przedawkowania substancji czynnych z macierzanki. Do potencjalnych skutków ubocznych stosowania tymianku zalicza się:

• Bóle brzucha,
• Nudności i wymioty,
• Bóle i zawroty głowy,
• Skurcze,
• Reakcje alergiczne oraz objawy kontaktowego zapalenia skóry.

Czy warto wykorzystywać tymianek?

Tymianek jest rośliną o licznych zastosowaniach zarówno ze względu na swoje właściwości zdrowotne, jak i kulinarne. Dodawanie go do przyrządzanych potraw przyczynia się do zwiększania ilości antyoksydantów w diecie. Ponadto zioło wspomaga procesy trawienne. Macierzankę można z powodzeniem stosować w niektórych przypadkach również jako naturalny środek leczniczy, m.in. w łagodzeniu kaszlu. 

Źródła:

1. Nieto G. (2020) A Review on Applications and Uses of Thymus in the Food Industry, Plants, 9(8): 961, https://www.mdpi.com/2223-7747/9/8/961 [dostęp 21.02.2023]
2. Halat D. H., Krayem M., Khaled S. i wsp. (2022) A Focused Insight into Thyme: Biological, Chemical, and Therapeutic Properties of an Indigenous Mediterranean Herb, Nutrients, 14(10): 2104, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9147557/ [dostęp 21.02.2023]
3. Ambroziak M., Stanowska M., Sikorska-Zimny K. (2020) Tymianek roślina o wielu zastosowaniach, Innowacje w Pielęgniarstwie i Naukach o Zdrowiu, 1:5, https://dx.doi.org/10.21784/IwP.2020.006 [dostęp 21.02.2023]