Nietolerancja fruktozy – co oznacza?

Nietolerancja fruktozy to zaburzenie pokarmowe związane albo z problemami z jej wchłanianiem z przewodu pokarmowego, albo z metabolizmem wątrobowym. Przypadłość ta może dawać uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia objawy, dlatego koniecznie dowiedz się, jak skutecznie ją zdiagnozować i kontrolować.

Na czym polega nietolerancja fruktozy?

W przypadku owej nietolerancji pokarmowej po zjedzeniu pożywienia zawierającego fruktozę u chorego pojawiają się różne niekorzystne objawy mające źródło głównie w układzie pokarmowym. Składnik ten jest dwucukrem popularnie występującym w owocach oraz wielu produktach przetworzonych.

Pod pojęciem nietolerancji fruktozy mogą kryć się dwie, różne ze względu na swoją przyczynę, przypadłości. Pierwsza z nich to o wiele częściej występująca wrodzona nietolerancja, czyli fruktozemia, a druga to zespół złego wchłaniania fruktozy.

Fruktoza – nietolerancja i jej przyczyny

W zależności od rodzaju nietolerancji jej przyczyny mogą być różne. Fruktozemia ma podłoże genetyczne i polega na zbyt małej ilości lub wręcz braku enzymu odpowiedzialnego za metabolizm fruktozy w wątrobie, którym jest aldolaza fruktozo-1-fosforanowa. Na skutek mutacji genetycznej dochodzi do zmian w DNA kodującym jego prawidłową strukturę. 

Deficyt tego czynnika sprawia, że pierwiastek nie rozkłada się prawidłowo w wątrobie. Wskutek tego pośrednie metabolity jej rozkładu (fruktozo-1-fosforan) nie mogą być ostatecznie przetworzone, dlatego też nadmiernie gromadzą się w komórkach tego narządu, doprowadzając z czasem do zaburzeń jego działania. Na szczęście choroba ta jest stosunkowo rzadka, co wynika z faktu, że aby kolejne pokolenie na nią zachorowało, musiałoby odziedziczyć wadliwą kopię genu od obojga rodziców.

Natomiast zespół złego wchłaniania fruktozy jest, jak sama nazwa mówi, wynikiem problemów z przyswajaniem tego dwucukru. Na skutek niedoboru lub całkowitego braku białka, które ma za zadanie przenieść fruktozę przez błonę komórkową w procesie jej przyjmowania z układu pokarmowego, dochodzi do zaburzeń wchłaniania. 

W wyniku tego część lub cała porcja spożytego cukru, zamiast być wchłonięta i ulec metabolizmowi w wątrobie, przechodzi do dalszych partii układu pokarmowego. Wraz z treścią pokarmową przesuwa się do jelita grubego, gdzie jest fermentowana przez bytujące tam bakterie. Na skutek tego procesu powstają gazy i substancje wpływające na ciśnienie osmotyczne wewnątrz jelita. Wszystko to dodatkowo podrażnia jego ścianę.

Zespół złego wchłaniania fruktozy bardzo często współistnieje z chorobami takimi jak zespół jelita drażliwego (przeczytaj także: Życie z zespołem jelita drażliwego [LECZENIE]) czy nietolerancja laktozy (sprawdź również: Alergia na nabiał. Objawy, które pojawiają się po zjedzeniu sera).

Nietolerancja fruktozy: objawy

W związku z innymi przyczynami i przebiegiem obu postaci problemów z trawieniem tego składnika ich symptomy także będą się różnić. 

Objawy nietolerancji fruktozy wynikające z braku enzymu rozkładającego jej metabolity w wątrobie to m.in.:

• powiększenie wątroby (zapoznaj się z naszym artykułem: Regeneracja wątroby: jak szybko usprawnić pracę wątroby?),
• krwotoki (przekonaj się, Czy częste krwawienie z nosa może oznaczać ciężką chorobę?),
• żółtaczka,
• hipoglikemia i jej objawy (senność, skłonność do omdleń, apatia; sprawdź: Apatia − niepokojący objaw może oznaczać chorobę!),
• niechęć do słodkich posiłków.

Wczesne reagowanie i diagnoza zaburzenia jest w stanie uchronić chorego przed nieodwracalnymi zmianami w wątrobie i nerkach. Podstawę postępowania stanowi wyeliminowanie z diety produktów zawierających fruktozę.

Co ciekawe, zwykle przypadłość diagnozuje się u małych dzieci dopiero wtedy, kiedy do ich diety wprowadzone zostaną pierwsze pokarmy owocowe czy warzywne. Wynika to z faktu, że mleko kobiet karmiących nie ma w składzie fruktozy. Dlatego jeśli karmisz swoją pociechę wyłącznie nim, nie będzie mieć objawów nietolerancji. W przypadku maluchów otrzymujących mieszanki dosładzane sacharozą objawy pojawią się od razu po ich podaniu.

Objawy zespołu złego wchłaniania fruktozy związanego z niedoborem białka transportowego w ścianach układu pokarmowego, to przede wszystkim:

• wzdęcia (przeczytaj także: Najskuteczniejsze zioła na zaparcia i wzdęcia – jak zwalczać nieprzyjemne dolegliwości trawienne?),
• bóle brzucha,
• biegunki (sprawdź też: Biegunka u osób starszych – co należy wiedzieć?),
• nudności i wymioty (zapoznaj się z naszym tekstem: Nudności po jedzeniu – ciąża, zatrucie pokarmowe czy stres?),
• brak apetytu (dowiedz się więcej: Brak apetytu u dzieci i nastolatków. Z czego może wynikać?),
• zaburzenia masy ciała. 

Charakterystyczne dla problemów z wchłanianiem tego składnika jest to, że objawy ze strony układu pokarmowego pojawiają się po niedługim czasie od spożycia posiłków w nią bogatych. Dodatkowo w zależności od poziomu nietolerancji, czyli ilości, w jakiej ono występuje lub jak duży jest brak białka transportowego, symptomy mogą mieć różny stopień nasilenia i występować już po niewielkiej dawce fruktozy albo dopiero po obfitej, owocowej przekąsce.

Nietolerancja fruktozy: badania, które warto wykonać 

W celu odpowiedniej diagnozy nietolerancji o podłożu genetycznym albo wykonaj badanie sprawdzające aktywność enzymu aldolazy fruktozo–1–fosforanowej w wątrobie, albo przeprowadź test obciążenia fruktozą. Inną metodą będzie poddanie się badaniom genetycznym, ukierunkowanym na wykrywanie najczęstszych mutacji genu kodującego kluczowy w przemianie fruktozy enzym. 

W przypadku podejrzenia zespołu złego wchłaniania pierwiastka w celu skutecznej diagnostyki zaleca się wodorowy test oddechowy. Polega na doustnym przyjęciu odpowiedniej dawki fruktozy, a na dalszym etapie mierzeniu poziomu wodoru w wydychanym przez badanego powietrzu. Metoda ta pozwala określić problem z wchłanianiem składnika, ponieważ u ludzi z jego nietolerancją odnotowuje się podniesiony poziom wodoru w oddechu w porównaniu do zdrowych osób.

Co jeść a czego nie przy nietolerancji fruktozy?

Dieta przy nietolerancji fruktozy to podstawowa i jedyna forma terapii. Jeśli masz problemy z jej wchłanianiem, spożywaj produkty zawierające ten cukier jedynie w ograniczonych ilościach, których wielkość uzależniona jest od stopnia zaburzenia. Natomiast w przypadku fruktozemii nawet mała ilość dwucukru w jadłospisie powoduje odkładanie się kolejnych metabolitów w komórkach wątroby i negatywnie wpływa na Twoje zdrowie. W takich przypadkach musisz kategorycznie wykluczyć ów składnik ze swojego codziennego menu. 

Jakich produktów zatem powinieneś się wystrzegać?

• W przypadku fruktozemii niestety naprawdę wielu. Taka diagnoza wymaga konsultacji z dietetykiem i stosowania się do rygorystycznych zaleceń żywieniowych.
• Natomiast w przypadku złego wchłaniania unikaj przede wszystkim owoców. Wyjątkowo bogate w ten dwucukier są jabłka, gruszki, arbuzy oraz winogrona (także rodzynki). Dużo fruktozy znajduje się również w sokach owocowych i produktach słodzonych syropem glukozowo–fruktozowym. To bardzo popularny środek dodawany do przetworzonej żywności, więc przy zakupach zwracaj uwagę na skład wypisany na etykietach kupowanych artykułów. 

Pamiętaj, aby wystrzegać się sacharozy, która w organizmie rozpada się na glukozę i fruktozę. Zrezygnuj więc z produktów słodzonych cukrem czy miodem. Co ciekawe, w przypadku problemów z jej wchłanianiem bardzo często objawy nietolerancji pojawiają się po spożyciu posiłków, w których stanowi główny cukier. Symptomy nie są jednak nasilone, jeśli ilość zawartej w nich fruktozy i glukozy jest podobna. Dlatego też zazwyczaj spożycie sacharozy nie wiąże się z tak dużymi zaburzeniami trawienia jak zjedzenie owoców wysokofruktozowych. Dowiedz się również: Ksylitol, stewia, syrop z agawy... Czym zastąpić cukier?.

Nietolerancja fruktozy a kuracja lekami

Jeśli masz problemy ze wchłanianiem fruktozy, pomoże Ci kuracja niektórymi preparatami doustnymi. Cynk w tabletkach, kojarzony głównie z pielęgnacją włosów, skóry i paznokci, wspomaga prawidłową syntezę DNA i uzupełnia niedobory tego pierwiastka. Występują one właśnie przy zaburzeniach odżywiania czy braku apetytu, charakterystycznych dla problemów z prawidłowym przyjmowaniem tytułowego składnika. 

W przypadku nietolerancji fruktozy na skutek zaburzeń funkcjonowania flory bakteryjnej zwykle pojawia się niedobór syntetycznej formy witaminy B9, dlatego zaopatrz się też w suplementy diety z kwasem foliowym. Nietolerancja fruktozy często występuje wraz z innymi, wspomnianymi już wcześniej schorzeniami. Możesz zminimalizować ich objawy, stosując tabletki na nietolerancję laktozy oraz leki na zespół jelita drażliwego.

Co powinieneś zapamiętać o nietolerancji fruktozy?

Podsumowując, organizm może mieć problemy zarówno z prawidłowym wchłanianiem fruktozy, jak i jej metabolizmem. W zależności od rodzaju problemu i jego przyczyn towarzyszą mu różne objawy, które albo pojawiły się już w wieku wczesnodziecięcym, albo doskwierają tylko po niektórych posiłkach. W zależności od podejrzeń wykonuje się badania laboratoryjne, aby postawić prawidłową diagnozę. 

Jeśli jesteś uczulony na fruktozę, powinieneś zgłosić to zarówno podczas spożywania posiłków poza domem, jak i w przypadku hospitalizacji, gdyż cukier ten bywa również używany w niektórych wlewach w okresach okołooperacyjnych. Na co dzień dbaj przede wszystkim o odpowiednią dietę i unikaj spożywania m.in. owoców takich jak jabłka, gruszki czy winogrona oraz produktów słodzonych cukrem lub miodem. W celu zwiększenia skuteczności diety skonsultuj swój jadłospis ze specjalistą.

Źródła:

1. Gomara, R.E.; Halata, M.S.; Newman, L.J. i in. Fructose intolerance in children presenting with abdominal pain. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition. R. 2008, t. 47, nr 3, s. 303–308.
2. Fernández-Bañares, F.; Rosinach, M.; Esteve, M. i in. Sugar malabsorption in functional abdominal bloating: a pilot study on the long-term effect of dietary treatment. Clinical Nutrition. R. 2006, t. 25, nr 5, s. 824–831.
3. Wasserman, D.; Hoekstra, J.H.; Tolia, V. i in. Molecular analysis of the fructose transporter gene (GLUT5) in isolated fructose malabsorption. The Journal of Clinical Investigation. R. 1996, t. 98, nr 10, s. 2398–2402.
4. Riby, J.E.; Fujisawa, T., Kretchmer, N. Fructose absorption. The American Journal of Clinical Nutrition. R. 1993, t. 58, nr 5, s. 7488–7538.
5. Sibley, E. Carbohydrate intolerance. Current Opinion in Gastroenterology. R. 2004, t. 20, nr 2, s. 162–167.