Mniszek lekarski – właściwości lecznicze i zastosowanie

Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) to nie tylko powszechny chwast, będący plagą na trawnikach, ale także cenna roślina lecznicza. Ma m.in. właściwości moczopędne, odtruwające, przeciwnowotworowe i oczyszczające. Znajduje zastosowanie w kuchni i kosmetyce. Jak stosować mniszek lekarski?

Co to jest mniszek lekarski? Krótka charakterystyka gatunku

Mniszek lekarski to roślina wieloletnia dorastająca do 25-30 cm wysokości. Tworzy rozety złożone z lancetowatych, głęboko powcinanych liści. Kwitnie najczęściej od kwietnia do lipca, później może ponawiać kwitnienie. Koszyczkowate, żółte kwiatostany o średnicy do 5 cm wyrastają na szczytach długich, jasnozielonych, pustych w środku i nagich pędów. Kwiatostany składają się z języczkowatych kwiatów. Po przekwitnięciu przekształcają się w owocostany – niełupki z puchem kielichowym, tworzące kuliste „dmuchawce”. Część podziemną stanowi korzeń palowy. Z mniszka po uszkodzeniu wydziela się sok mleczny. Roślina jest miododajna – to cenny, wczesnowiosenny pożytek pszczeli.

Sprawdź też, czym jest apiterapia.

Mniszek lekarski a mlecz – jakie są różnice?

Mniszek lekarski, potocznie i błędnie nazywany mleczem, jest często mylony z dalekim kuzynem, tj. mleczem polnym (Sonchus arvensis), który nie ma właściwości leczniczych, a w dodatku może powodować lekkie zatrucia.

Podstawowe różnice pomiędzy mleczem a mniszkiem

• Mlecz jest wyższy (osiąga 40 – 50 cm wysokości).
• Owocostany mlecza są bardziej zbite, gęstsze i nie rozpadają się przy dmuchnięciu.
• Liście u mniszka wyrastają z silnie skróconego pędu znajdującego się tuż przy ziemi, u mlecza zaś wyrastają na różnej wysokości na łodydze.
• Pędy kwiatostanowe mniszka są cienkie i nierozgałęzione, mlecza są grubsze, zielone, lekko owłosione i rozgałęziają się.
• Kwiaty mniszka wyrastają pojedynczo, u mlecza mogą być zebrane po kilka na jednej łodydze.

Poznaj również właściwości ostropestu plamistego.

Mniszek lekarski – właściwości lecznicze

Surowcami leczniczymi są najczęściej korzeń i liście, czasem wykorzystuje się również kwiaty. Mniszka w odróżnieniu od wielu innych ziół nie znano w starożytności. Zaczęto z niego korzystać od około XVI w. Obecnie traktuje się go jako panaceum na wiele chorób. Szczególnie ceniony jest syrop z mniszka lekarskiego, chociaż oczywiście stosuje się także inne formy. W ziołolecznictwie zastosowanie znajduje zarówno świeży, jak i suszony mniszek lekarski. Jakie ma właściwości?

Mniszek lekarski – działanie

• Smarowanie skóry sokiem z mniszka, stosowanie okładów lub przemywanie naparami pomaga pozbyć się brodawek. Mniszek lekarski na kurzajki - to jedno z najbardziej znanych zastosowań. Sprawdź, jak pozbyć się kurzajki.
• Mniszek na lekarski na wątrobę działa żółciopędnie, żółciotwórczo i tonizująco. Zapobiega stłuszczeniu wątroby i korzystnie wpływa na jej regenerację. Sprawdza się w stanach zapalnych. Jest stosowany w rekonwalescencji po przejściu wirusowego zapalenia wątroby. Udowodniono, że mniszek lekarski ma działanie przeciwnowotworowe. Surowiec zawiera liczne antyoksydanty, które zwalczają wolne rodniki i działają przeciwutleniająco. Mniszej lekarski na raka stosuje się w terapii wspomagająco oraz profilaktycznie.
• Zwalczanie zapaleń – nazwa mniszka prawdopodobnie pochodzi od greckich słów „taraxis” i „akeomai”, co oznacza „zapalenie do wyleczenia”. Współczesna medycyna potwierdziła jego właściwości przeciwzapalne, podobnie jak leki przeciwbólowe.
• Preparaty z rośliny oczyszczają krew i działają odtruwająco. Mają także działanie moczopędne.
• Pomocniczo stosuje się mniszek w reumatyzmie i dmie.
• Pobudza wydzielanie soku żołądkowego i usprawnia pracę trzustki. Pomaga pozbyć się nieprzyjemnych dolegliwości żołądkowych. Mniszek lekarski na trawienie wpływa więc pozytywnie.
• Poprawia odporność, a w szczególności poleca się go podczas osłabienia. Sałatki z liści mniszka są polecane do wiosennej regeneracji organizmu.
• Zawarta w mniszku inulina może hamować łaknienie i pomóc w pozbyciu się złych nawyków żywieniowych. Dlatego mniszek stanowi cenne wsparcie w diecie odchudzającej, zastępując leki na odchudzanie.
• Reguluje gospodarkę hormonalną.
• Zewnętrzne stosowanie mniszka lekarskiego przyspiesza gojenie ran.

Mniszek lekarski a cukrzyca

Surowiec zielarski, zwłaszcza korzeń, zawiera dużo inuliny, czyli substancji, która reguluje metabolizm cukrów, spowalnia ich wchłanianie i obniża indeks glikemiczny spożywanych posiłków. Traktuje się ją jako probiotyk. Mniszek lekarski jest wartościowy dla diabetyków, gdyż obniża poziom cukru we krwi. Stosuje się go  jako naturalny lek w stanach przedcukrzycowych i wspomagająco w początkach cukrzycy.

Mniszek lekarski – zastosowanie w kuchni

Mniszek ma pewne znaczenie kulinarne, zwłaszcza dla wegetarian i wegan. Poza tym stanowi ważną roślinę dla miłośników „dzikiej kuchni”. Jadalne są korzenie, młode liście i kwiaty.

• Żółte kwiaty (wyrywa się je pojedynczo z kwiatostanów) służą do produkcji syropu, ale również jako dodatek do wina i piwa.
• Liście po zanurzeniu we wrzątku dodaje się do sałatek i surówek. Takie zastosowanie jest szczególnie popularne we Francji i w Japonii. Ponadto można je przyrządzać jak szpinak.
• Korzenie po uprażeniu stanowią substytut kawy.

W Polsce nie przyjęła się tradycja kulinarnego wykorzystania mniszka. Traktowano go głównie jako pożywienie głodowe spożywane na przednówku. Rzadziej przyrządzano go w siedzibach szlachty i arystokracji.

Mniszek lekarski – zastosowanie w kosmetyce

Główne zadania mniszka lekarskiego to: zwalczanie kurzajek, egzem i różnych schorzeń o podłożu dermatologicznym. Ponadto jest to ceniony domowy kosmetyk. Herbata z mniszka lekarskiego nadaje się do przemywania twarzy i jako dodatek do kąpieli leczniczych. Warto również stosować z tego surowca maseczki do twarzy i okłady.

Mniszek lekarski – właściwości kosmetyczne

• Roślina spowalnia starzenie się cery, poprawia koloryt skóry, likwiduje przebarwienia i łagodzi podrażnienia.
• Powoduje rozszerzenie porów w skórze, co ułatwia oczyszczanie cery, dlatego jest stosowana w walce z trądzikiem, oprócz leków na trądzik. Zmniejsza widoczność blizn potrądzikowych. Dodatkowo picie herbaty z liści mniszka lekarskiego reguluje gospodarkę hormonalną, co ma wpływ na ograniczenie powstawania wyprysków. W ten sposób zwalcza się objawy, ale jednocześnie dociera się do źródeł problemu.
• Płukanie włosów odwarem z mniszka poprawia ich kondycję, odżywia, pobudza do wzrostu i nadaje blasku. Dodatkowo łagodzi podrażnienia skóry głowy, ogranicza swędzenie i zwalcza łupież, stanowiąc dodatkowe wsparcie obok szamponów na łupież.
• Mniszek lekarski na kurzajki – wystarczy kilka razy dziennie przez kilka dni nakładać sok (wypływa po uszkodzeniu liści czy pędów) na miejsce z brodawką. Kurzajki znikną.

Mniszek lekarski – dawkowanie i formy stosowania

Mniszek lekarski jest gatunkiem, z którego można korzystać długoterminowo (przez wiele tygodni, a nawet miesięcy). Zaleca się pić nie więcej niż 1-2 szklanki dziennie. Surowce należy przed użyciem rozdrobnić.

• Korzeń mniszka lekarskiego gotuje się przez 5-10 minut (odwar), liście i kwiaty zalewa się wrzątkiem (napar).
• Ponadto warto korzystać z syropów, leczniczych win i nalewek.
• Dobrym sposobem ochrony zdrowia jest zakup „gotowych” suplementów (np. Mniszek lekarski Pharmovit) opartych na bazie mniszka: suszu, kapsułek, saszetek i kosmetyków. Wtedy oszczędza się czas potrzebny na zbiór, suszenie i przygotowanie naturalnych leków.

Mniszek lekarski – syrop

Składniki:

• 500 kwiatów mniszka,
• 0,5 kg cukru,
• 1 cytryna,
• woda.

Przygotowanie: Kwiaty należy umieścić w garnku i zalać wodą tak, by zostały lekko przykryte. Wodę gotujemy przez 20 minut, później roztwór odstawia się do wystygnięcia. Następnie należy go przecedzić (usunąć kwiaty), dodać cukier, sok z cytryny i ponownie wstawić na ogień. Należy gotować na małym ogniu, aż do uzyskania gęstej konsystencji. Średnio przygotowanie syropu trwa 2-3 godzin.

Mniszek lekarski w ciąży

Brakuje rzetelnych badań na ten temat. Dotyczy to także matek karmiących i małych dzieci. W przypadku tych wyodrębnionych grup trzeba do tematu podchodzić ostrożnie. Mniszek może wspomagać laktację, jednak są to wyniki doświadczeń przeprowadzanych na zwierzętach i nie należy traktować ich jako miarodajnych. Sprawdź inne zioła na pobudzenie laktacji.

Mniszek lekarski – dawkowanie i formy stosowania

Mniszek lekarski jest gatunkiem, z którego można korzystać długoterminowo (przez wiele tygodni, a nawet miesięcy). Zaleca się pić nie więcej niż 1-2 szklanki dziennie. Surowce należy przed użyciem rozdrobnić.

• Korzeń mniszka lekarskiego gotuje się przez 5-10 minut (odwar), liście i kwiaty zalewa się wrzątkiem (napar).
• Ponadto warto korzystać z syropów, leczniczych win i nalewek.
• Dobrym sposobem ochrony zdrowia jest zakup „gotowych” suplementów (np. Mniszek lekarski Pharmovit) opartych na bazie mniszka: suszu, kapsułek, saszetek i kosmetyków. Wtedy oszczędza się czas potrzebny na zbiór, suszenie i przygotowanie naturalnych leków.

Mniszek lekarski – syrop

Składniki:

• 500 kwiatów mniszka,
• 0,5 kg cukru,
• 1 cytryna,
• woda.

Przygotowanie: Kwiaty należy umieścić w garnku i zalać wodą tak, by zostały lekko przykryte. Wodę gotujemy przez 20 minut, później roztwór odstawia się do wystygnięcia. Następnie należy go przecedzić (usunąć kwiaty), dodać cukier, sok z cytryny i ponownie wstawić na ogień. Należy gotować na małym ogniu, aż do uzyskania gęstej konsystencji. Średnio przygotowanie syropu trwa 2-3 godzin.

Mniszek lekarski w ciąży

Brakuje rzetelnych badań na ten temat. Dotyczy to także matek karmiących i małych dzieci. W przypadku tych wyodrębnionych grup trzeba do tematu podchodzić ostrożnie. Mniszek może wspomagać laktację, jednak są to wyniki doświadczeń przeprowadzanych na zwierzętach i nie należy traktować ich jako miarodajnych. Sprawdź inne zioła na pobudzenie laktacji.

Mniszek lekarski – przeciwwskazania

Stosowanie mniszka lekarskiego z umiarem jest bezpieczne (nie należy przekraczać zalecanych dawek). Przeciwwskazaniem jest nadkwasota, występowanie chorób nerek i pęcherzyka żółciowego.

Mniszek lekarski - skutki uboczne

Wynikają z nadmiernego spożywania surowca. Można do nich zaliczyć zwiększone wydzielanie soku żołądkowego, zgagę i podrażnienia skórne. Warto mieć na uwadze, że Mniszek może wchodzić w interakcje z lekami farmaceutycznymi (warto skonsultować jego spożywanie z lekarzem). Sprawdź, jakie stosuje się leki na zgagę.

Kiedy kwitnie mniszek lekarski?

Najintensywniejsze kwitnienie następuje wiosną, zwykle od kwietnia. Mniszek kwitnie do lipca. Później może ponawiać kwitnienie, ale mniej obficie.

Jak suszyć mniszek lekarski?

Wszystkie części mniszka po uprzednim oczyszczeniu powinno się suszyć w miejscu naturalnym – suchym, ciepłym i przewiewnym. Korzenie warto podzielić na części. Surowce należy rozkładać cienkimi warstwami. Korzenie schną wolniej.

Mniszek lekarski – kiedy zbierać?

Ziele mniszka (liście + kwiaty) zbiera się wczesną wiosną. Korzenie pozyskuje się jesienią.

Czy mlecz to mniszek lekarski?

Mlecz i mniszek łączy rodzina astrowatych (Asteraceae). Są to jednak odmienne rodzaje i gatunki. Różnice zauważa się w budowie roślin (pędy, owocostany, pokrój), trzeba się im przyjrzeć. Mlecz nie ma znaczenia w ziołolecznictwie, jest nawet lekko trujący.

Taraxacum officinale – podsumowanie

Mniszek lekarski to roślina, którą wykorzystuje się w ziołolecznictwie, kosmetyce i kuchni. Ma cenne właściwości dla zdrowia, a przy tym pozwala dbać o piękną skórę i  włosy.  Warto korzystać z niego, a także z suplementów diety opartych na jego bazie w szerszym zakresie.

Mniszek lekarski – zastosowanie w kosmetyce

Główne zadania mniszka lekarskiego to: zwalczanie kurzajek, egzem i różnych schorzeń o podłożu dermatologicznym. Ponadto jest to ceniony domowy kosmetyk. Herbata z mniszka lekarskiego nadaje się do przemywania twarzy i jako dodatek do kąpieli leczniczych. Warto również stosować z tego surowca maseczki do twarzy i okłady.

Źródła:

1. Lis B.; Grabek-Lejko D.; Mniszek lekarski (Taraxum officinale) – potencjalne właściwości prozdrowotne. Nauka Przyroda Technologie, t. 10 z. 3, 2016, str.: 1-15.
2. Senderski E.; Prawie wszystko o ziołach; Podkowa Leśna 2007; Wydawca M. E. Senderski.
3. B-E van Wyk, Wink M.; Rośliny lecznicze świata; Wrocław 2004; MedPharm Polska.
4. Jassem-Bobowicz J. M., Domżalska-Popadium I.; Zioła i leki stosowane w okresie laktacji, Annales Academiae Medicae Gedanensis, 2016, 46, str.: 87-94.