Jeżówka purpurowa – właściwości lecznicze i zastosowanie

Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea) dała się poznać jako przepiękna i długo kwitnąca roślina ozdobna. Jest cenioną dekoracją rabat i ogrodów preriowych. Jednocześnie gatunek ma cenne właściwości lecznicze i kosmetyczne. Jak właściwie wykorzystywać jeżówkę purpurową w medycynie naturalnej?

Krótka charakterystyka jeżówki purpurowej – opis gatunku

Jeżówka purpurowa, mniej znana jako rotacznica purpurowa, w zależności od warunków osiąga od 60 do nawet 150 cm wysokości. Wytwarza dwa rodzaje liści: górne są siedzące, lancetowate, zaś dolne długoogonkowe, jajowate bądź jajowatolancetowate. Kwitnie od czerwca do września (czasem dłużej). Roślinę łatwo można rozpoznać po kwiatach, które mają płatki wywinięte do dołu i tym samym kojarzą się z lotkami do badmintona. Gatunek tworzy kwiatostany – koszyczki. To cecha charakterystyczna rodziny astrowatych (Asteraceae), do której jeżówka należy. Kwiaty składają się z licznych, purpurowych lub liliowych płatków zewnętrznych i kolczastego purpurowo-brązowego środka.

W ogrodach uprawia się wiele odmian różniących się wysokością oraz barwą kwiatów. Na forach często padają pytania: czy takie odmiany mają również właściwości lecznicze? Mają, jednak różnią się nieco składem chemicznym od typowego gatunku, który jest najlepszy jako naturalny lek i kosmetyk, dlatego przede wszystkim warto z niego korzystać. Znaczenie lecznicze mają także kuzyni tej rośliny: jeżówka wąskolistna (E. angustifolia) i blada (E. Pallida).

Sprawdź również zioła na przeziębienie.

Jeżówka purpurowa – działanie lecznicze dawniej i dziś

Jeżówka purpurowa to gatunek pochodzący z Ameryki Północnej, gdzie obecnie występuje powszechnie. W Polsce poza ogrodami, parkami i uprawą komercyjną spotyka się także sporadycznie egzemplarze dziczejące. Roślina była wykorzystywana m.in. przez Indian do leczenia skutków ukąszenia węży, gojenia ran i na gorączkę. Pierwsi europejscy osadnicy z przekonali się do niej jako do naturalnego środka na przeziębienie i grypę.

W XX w. Echinacea purpurea trafiła do Europy jako roślina ozdobna. Następnie w latach 20.  i 30. stała się cenionym lekiem. Później jej znaczenie zmalało ze względu na popularyzację antybiotyków. Nie została jednak zapomniana. Obecnie jest stosowana jako „naturalny antybiotyk”, chociaż nie należy do grupy podstawowych ziół leczniczych obejmujących m.in. czosnek, miętę, dziurawiec, rumianek czy lipę. W szczególności stosuje się ją jako wspomagacz układu odpornościowego.

Jeżówka purpurowa – właściwości lecznicze

Jeżówka purpurowa zawiera szereg związków aktywnie czynnych, dzięki czemu można traktować ją jako wszechlek. Pomaga na wielu obszarach zdrowia, chociaż nie brakuje także przeciwwskazań do jej stosowania (o tym poniżej). W kilku obszarach wyróżnia się szczególnie swoim prozdrowotnym działaniem.

Jeżówka purpurowa – właściwości, z których korzysta się najczęściej

• Podnosi odporność organizmu. Ogranicza ryzyko infekcji. Zaleca się stosować ją po przebytych chorobach i zimowym przesileniu. Jest nieoceniona po kuracji antybiotykowej. Działanie jeżówki wynika m.in. z pobudzania procesu fagocytozy (lepszego wychwytywania drobnoustrojów przez komórki odpornościowe) oraz wzmożonej produkcji leukocytów.
• Pomaga na przeziębienie, kaszel, katar i ból głowy.
• Stosuje się ją pomocniczo w terapii zwalczania pasożytów obok leków na pasożyty.
• Ma właściwości przeciwzapalne.
• Wspiera leczenie trudno gojących się ran, owrzodzeń, odmrożeń, oparzeń i półpaśca.
• Wspomaga profilaktykę i leczenie chorób dróg żółciowych oraz zaburzeń trawiennych.
• Wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe.
• Wspiera organizm w czasie chemioterapii.

Jeżówka purpurowa a kosmetyka

Jeżówka purpurowa ma dobroczynne działanie w kosmetyce, dlatego wchodzi w skład różnorodnych preparatów służących do pielęgnacji ciała. Jednocześnie można ją stosować samodzielnie, np. w formie naparów, okładów lub dodatków do kąpieli.

Główne zastosowanie jeżówki purpurowej w kosmetyce to m.in.:

• Skutecznie nawilża skórę (wykazuje zdolność do dezaktywacji hialuronidazy),
• Zwalcza opryszczkę,
• Pomaga na zapalenie skóry,
• Chroni skórę przed szkodliwym promieniowaniem UV,
• Ogranicza powstawanie zmarszczek (m.in. przez wzmocnienie wiązań kolagenowych),
• Przyspiesza regenerację naskórka. Ogranicza widoczność blizn po ranach, a także oparzeniach. Stanowi składnik maści na blizny,
• Jest w szczególności polecana do cery tłustej oraz trądzikowej.

Zbiór i suszenie jeżówki purpurowej

Surowcem zielarskim jest cała roślina, tj. korzeń i ziele w początkowym okresie kwitnienia. Ziele ścina się pierwszy raz w czerwcu lub lipcu, drugi we wrześniu. Korzenie najlepiej pozyskiwać jesienią. Na profesjonalnych plantacjach zbiera się je w trzecim lub czwartym roku uprawy. Ziele należy rozdrobnić i suszyć cienkimi warstwami w miejscu naturalnym – suchym, ciepłym i przewiewnym. Temperatura suszenia nie powinna przekraczać 45°C. Korzenie po umyciu i rozdrobnieniu zaleca się suszyć w suszarni ogrzewanej w temp. do 50°C.

Jeżówka purpurowa – herbata i inne formy naturalnych leków

Ziele jeżówki najczęściej wykorzystuje się w formie naparów parzonych jak herbata owocowa czy ziołowa.

• Napar po zalaniu wrzątkiem zaleca się trzymać pod przykryciem do wystygnięcia.
• Mocno rozdrobnione korzenie należy gotować przez 5-10 minut (odwar).

Samodzielne zdobywanie surowca zielarskiego i przygotowywanie naparów czy odwarów bywa kłopotliwe, dlatego można nabyć gotowe suplementy diety, np. w formie suszu, kapsułek, tabletek, syropów i nalewek. W sprzedaży dostępne są także kosmetyki oparte na bazie jeżówki, np. kremy.

Jeżówka purpurowa – dawkowanie:

• Należy pić 1-2 szklanki dziennie naparu lub odwaru. Zaleca się stosować łyżkę rozdrobnionego surowca na szklankę wody.
• Po kuracji „jeżówkowej” należy zrobić 4-tygodniową przerwę.
• Stosując preparaty ziołowe lecznicze w postaci suplementów diety, trzeba kierować się instrukcjami opracowanymi przez producenta.
• Nie ma przeciwwskazań czasowych do stosowania kosmetyków opartych na bazie jeżówki purpurowej.

Jeżówka purpurowa – przeciwwskazania. Ta roślina nie jest dla wszystkich!

Ze stosowania ziela i korzenia jeżówki należy zrezygnować, jeśli pojawiły się reakcje alergiczne, np. wysypka, obrzęk twarzy i trudności w oddychaniu. Ponadto do przeciwwskazań zalicza się przyjmowanie leków upośledzających czynność wątroby (amiodaron, metotreksat, ketokonazol), schorzenia wątroby, AIDS, gruźlicę, choroby szpiku kostnego i stwardnienie rozsiane. Skutki uboczne występują marginalnie, ale nie można całkowicie ich wykluczyć. W przypadku obaw o bezpieczne stosowanie jeżówki warto dla pewności skonsultować się z lekarzem.

Jeżówka purpurowa dla dzieci

Zdaniem naukowców z The Medicines and Healthcare Products Regulatory Agency (MHRA) dzieci do lat 12 nie powinny korzystać z leków przyrządzonych na bazie opisywanej rośliny.

Jeżówka purpurowa a karmienie piersią

Nie zaleca się stosować jeżówki podczas karmienia piersią, gdyż może to być niebezpieczne. Dotyczy to również kobiet w ciąży.

Sprawdź, jak pobudzić laktację.

Jeżówka purpurowa – kiedy zbierać?

Jeżówkę purpurowa najlepiej zbierać, gdy część kwiatów jest już rozwinięta, ale jeszcze nie przekwitła. Zwykle termin przypada na koniec wiosny bądź początek lata. Roślinę zaleca się ścinać nożycami ogrodowymi lub sekatorem tuż przy ziemi.

Jeżówka purpurowa – jak stosować?

Optymalne jest stosowanie gotowych suplementów diety, które można kupić w aptekach. Do innych popularnych sposobów przyjmowania jeżówki należy także zaparzanie ziela (świeżego lub suszonego) wrzątkiem, oczywiście po uprzednim rozdrobnieniu. Jeżówkę zażywa się profilaktycznie i doraźnie na poprawę odporności oraz po przebytych kuracjach z użyciem silnych leków, np. antybiotyków.

Jeżówka purpurowa na przeziębienie – czy faktycznie działa?

Tak, jeżówka jest jednym z najsilniejszych naturalnych środków (obok czosnku i dzikiej róży), które radzą sobie z różnorodnymi infekcjami, w tym z przeziębieniem. Stosowanie naparów lub odwarów może skrócić przebieg choroby o 1-1,5 dnia, w dodatku obniża nasilenie objawów.

Jeżówka purpurowa – podsumowanie

Jeżówka purpurowa jest dowodem na to, że naturalne leki roślinne mogą mieć silne działanie i trzeba korzystać z nich rozsądnie. Stanowi cenne wsparcie dla organizmu. Roślina ma szereg prozdrowotnych właściwości, chociaż w największym stopniu korzysta się z niej dla usprawnienia układu odpornościowego. W tym wypadku wiedza ludowa Indian północnoamerykańskich została poparta wynikami współczesnej medycyny.

Źródła:

1. B-E van Wyk, M. Wink; Rośliny lecznicze świata; Wrocław 2004; MedPharm Polska.
2. E. Senderski; Prawie wszystko o ziołach; Podkowa Leśna 2007; Wydawca M. E. Senderski.